Teuta dhe Agroni në kohët moderne – Dhuna ndaj grave në diasporë

Në intervistën me albinfo.ch, Dr. Besjana Xhani – terapiste sistemike dhe drejtuese e platformës “Stop Dhunës” në Media WAW – flet për fenomenin e feminicidit

Dhuna ndaj grave në diasporë nuk është vetëm një çështje ligjore, por edhe një pasqyrë e krizës kulturore dhe identitare që shumë komunitete po përballojnë. Në këtë intervistë ekskluzive për albinfo.ch, Dr. Besjana Xhani – terapiste sistemike dhe drejtuese e platformës “Stop Dhunës” në Media WAW – flet për fenomenin e feminicidit, për keqkuptimet e burrërisë në kulturën shqiptare dhe për nevojën urgjente të një riformulimi të maskulinitetit në emigracion. Duke sjellë në vëmendje shembuj historikë si Teuta dhe Agroni, por edhe realitete tronditëse nga Zvicra e sotme, Dr. Xhani na fton të reflektojmë thellë: Si e kemi kuptuar burrërinë? Dhe si duhet ta kuptojmë atë sot, në shërbim të barazisë dhe jetës?

Albinfo.ch: Zonja Xhani, ju e nisni analizën tuaj me një fakt tronditës: feminicidi nuk është më një lajm i rrallë. Çfarë e bën situatën edhe më të rëndë për gratë emigrante?

Dr. Besjana Xhani: Po, për fat të keq, feminicidi është bërë pjesë e realitetit tonë të përditshëm. Kur gruaja është edhe emigrante, rreziku rritet ndjeshëm. Ajo shpesh gjendet në një situatë ku nuk ka rrjet social, nuk zotëron mirë gjuhën vendase, është e varur ekonomikisht dhe e izoluar nga kultura. Këto faktorë e bëjnë shumë më të vështirë për të kërkuar ndihmë ose për të shpëtuar nga një marrëdhënie abuzive.

Albinfo.ch: Çfarë thonë statistikat për këtë realitet në Zvicër?

Dr. Besjana Xhani: Të dhënat janë alarmante. Sipas Zyrës Federale për Statistikë, një në dhjetë gra në Zvicër ka përjetuar dhunë gjatë jetës së saj. Por për gratë me origjinë të huaj, kjo shifër rritet me gati 40%. Pra, jo vetëm që problemi ekziston, por është shumë më i thellë për komunitetet migrante, si ai shqiptar.

Albinfo.ch: Rasti tragjik i një gruaje shqiptare të vrarë nga bashkëshorti i saj është përmendur në analizën tuaj. Si e lexoni ju këtë fenomen?

Dr. Besjana Xhani: Ai rast nuk është vetëm një tragjedi personale. Është simptomë e një kulture të tërë dhune, ku burrëria shpesh keqkuptohet si autoritet absolut mbi gruan. Justifikime si “e kishte humbur kontrollin” apo “nuk donte të humbte nderin” janë akoma pjesë e narrativës sonë kolektive. Katër fëmijë mbetën jetimë, por ky nuk është rasti i vetëm, as më i rëndi.

Albinfo.ch: A po paguajmë sot çmimin e një përkufizimi të gabuar të “burrërisë”?

Dr. Besjana Xhani: Pikërisht. Në kulturën tonë, burrëria shpesh lidhet me kontrollin, autoritetin dhe pamundësinë për të shprehur emocione. Ky është ajo që quajmë maskulinitet toksik. Është një ide e shtrembëruar që e shkatërron burrin dhe të gjithë ata që janë pranë tij. Ky lloj burrërie nuk i lejon meshkujt të jenë emocionalisht të lirë, çka shpesh çon drejt dhunës.

Albinfo.ch: Çfarë thonë studimet mbi perceptimet e dhunës në komunitetin shqiptar në Zvicër?

Dr. Besjana Xhani: Një studim nga Terre des Femmes Suisse në vitin 2021 tregoi se 62% e grave nga Ballkani që kishin përjetuar dhunë nuk ishin të informuara për të drejtat e tyre. 39% e burrave e justifikonin dhunën si një “formë disiplinimi”. Dhe ajo që më shqetëson më shumë: 24% e djemve të rinj (16–25 vjeç) kishin qëndrime që normalizonin kontrollin në marrëdhënie. Kjo tregon se problemi është edhe ndër brezat e rinj.

Albinfo.ch: Në analizën tuaj keni përmendur edhe filmin “Girls Will Be Girls” si reflektim ndërkulturor. Si lidhet ai me realitetin e vajzave shqiptare?

Dr. Besjana Xhani: Ky film prek ndalimin e zërit të vajzave nga vetë brezi i nënave — një fenomen i pranishëm edhe në komunitetin shqiptar. Vajzat shpesh kontrollohen jo vetëm nga baballarët apo vëllezërit, por edhe nga nënat që vetë nuk kanë pasur liri. Dhuna nuk është gjithmonë fizike — ajo manifestohet në kontroll të veshjes, zgjedhjeve personale dhe të drejtës për të ëndërruar.

Albinfo.ch: Pse zgjodhët figurën e Teutës dhe Agronit për ta përpilluar analizën tuaj?

Dr. Besjana Xhani: Sepse historia jonë ka shembuj fuqizues që i kemi harruar. Agroni ia la mbretërinë gruas së tij, Teutës. Ky akt nuk ishte dobësi, por besim dhe barazi. Në vend që të frymëzohemi nga modele të tilla, ne shpesh ngjitemi pas keqinterpretimeve të Kanunit, ku gruaja shihet si pronë. Është koha të kthehemi te rrënjët që nderojnë dhe fuqizojnë gruan.

Albinfo.ch: Cilat janë hapat konkretë që duhen ndërmarrë për të ndryshuar këtë realitet?

Dr. Besjana Xhani: E para, edukimi gjinor dhe emocional që në fëmijëri — për vajza dhe djem njësoj. E dyta, riformulimi i konceptit të burrërisë — jo si dominim, por si ndjeshmëri dhe përgjegjësi. Duhet ndërgjegjësim i komunitetit shqiptar në diasporë për të sfiduar mitet që justifikojnë dhunën, dhe fuqizim i grave përmes informimit, arsimit dhe pavarësisë ekonomike. Burrat duhet të jenë pjesë e këtij ndryshimi, jo si fajtorë, por si partnerë.

Albinfo.ch: Dhe për ta mbyllur, çfarë është burrëria e re, sipas jush?

Dr. Besjana Xhani: Burrëria e re nuk sundon, por mbështet. Nuk trembet nga lotët apo ndjeshmëria, por i përqafon si pjesë të qenies njerëzore. Është ajo që ndërton, jo ajo që kontrollon. Nëse duam një të ardhme pa dhunë, ajo duhet të ndërtohet bashkë — nga gratë dhe burrat — me respekt, barazi dhe dashuri.

Mes statistikave të ftohta dhe historive të dhimbshme, mes miteve kulturore dhe realiteteve moderne, qëndron një pyetje thelbësore: A jemi gati të rrisim djemtë tanë ndryshe? Intervista me Dr. Besjana Xhanin na kujton se ndryshimi nuk nis vetëm nga politikat, por nga bisedat që bëjmë në shtëpi, nga mënyra si e përkufizojmë forcën, burrërinë dhe dashurinë. E ardhmja e diasporës shqiptare — dhe e grave brenda saj — varet nga guximi për të shembur narrativat e vjetra dhe për të ndërtuar marrëdhënie të reja, të bazuara në respekt, ndjeshmëri dhe barazi të vërtetë.

Intervistoi: Luljeta Ademi

 

---