Shpenzimet bërthamore rriten mes tensioneve në rritje

Shtetet bërthamore po mbështeten përsëri në arsenalet e tyre atomike për parandalim, tregojnë studimet. SHBA po udhëheq rrugën në rritjen masive të shpenzimeve gjatë viteve të fundit.

Nëntë shtetet e botës të armatosura bërthamore shpenzuan gjithsej 91.4 miliardë dollarë (85.4 miliardë euro) për arsenalet e tyre në 2023, një rritje prej 10.7 miliardë dollarësh në krahasim me vitin e kaluar, sipas një raporti nga Fushata Ndërkombëtare për Shfuqizimin e Armëve Bërthamore (ICAN) me bazë në Gjenevë.

Shpenzimet globale për armët bërthamore ishin ekuivalente me 2,898 dollarë në sekondë.

Shtetet e Bashkuara ishin përgjegjëse për shumicën dërrmuese – 80% – të rritjes së shpenzimeve. Uashingtoni investoi 51.5 miliardë dollarë në modernizimin e arsenalit të tij bërthamor, më shumë se të gjitha vendet e tjera të armatosura bërthamore së bashku.

Shpenzimet në vitin 2023 nga shtetet e armatosura bërthamore u rritën me më shumë se 33% nga 68.2 miliardë dollarë të shpenzuara në 2018, kur ICAN filloi për herë të parë mbledhjen e këtyre të dhënave, tha ai, me një total të vlerësuar prej 387 miliardë dollarësh për armët bërthamore në atë kohë.

Një studim i veçantë nga Instituti Ndërkombëtar i Kërkimeve të Paqes në Stokholm (SIPRI) tha se numri i kokave bërthamore operacionale ishte rritur edhe pse numri i përgjithshëm i kokave të tilla në mbarë botën kishte rënë disi.

“Ne nuk kemi parë që armët bërthamore të luajnë një rol kaq të rëndësishëm në marrëdhëniet ndërkombëtare që nga Lufta e Ftohtë”, tha Wilfred Wan, drejtor i programit të armëve të shkatërrimit në masë të SIPRI.

Në një shenjë të kohëve të fundit të rëndësisë në rritje të kërcënimit bërthamor, Rusia dhe aleati i saj Bjellorusia nisën muajin e kaluar një fazë të dytë të stërvitjeve që synojnë të trajnojnë trupat e tyre në armët taktike bërthamore, ndërsa Rusia përpiqet të pengojë Perëndimin të mbështesë Ukrainën në mes të pushtimit të saj në vendi.

ICAN, e cila fitoi Çmimin Nobel për Paqen në vitin 2017, tha në raportin e saj se fitimet e lidhura me industrinë e armëve bërthamore – 7.9 miliardë dollarë në 2023 – i kishin nxitur prodhuesit të shpenzojnë të paktën 6.3 milionë dollarë vitin e kaluar për të ndikuar në politikën e qeverisë dhe opinionin publik mbi ato bërthamore.

Sipas Alicia Sanders-Zakre, koordinatore e politikave dhe kërkimit në ICAN, Kina ishte shpenzuesi i dytë më i madh pas SHBA-së, me një buxhet të armëve bërthamore prej 11.8 miliardë dollarë, e ndjekur nga Rusia me 8.3 miliardë dollarë.

Shtetet e tjera të armatosura bërthamore – Britania, Franca, India, Izraeli, Pakistani dhe Koreja e Veriut – kanë vazhduar gjithashtu të modernizojnë arsenalet e tyre.

“Ka pasur një prirje të dukshme në rritje në sasinë e parave të dedikuara për zhvillimin e këtyre armëve më çnjerëzore dhe shkatërruese gjatë pesë viteve të fundit”, tha Sanders-Zakre.

Sipas raportit të SIPRI, Rusia dhe Shtetet e Bashkuara së bashku zotërojnë pothuajse 90% të të gjitha armëve bërthamore.

SIPRI vuri në dukje se ndërsa numri i përgjithshëm i vlerësuar i kokave bërthamore në botë në fakt ra paksa në 12,121 në fillim të këtij viti, nga 12,512 një vit më parë, rreth 9,585 ishin në rezerva për përdorim të mundshëm – nëntë më shumë se një vit më parë.

Studimi suedez vlerësoi se 2,100 koka bërthamore – pothuajse të gjitha që i përkisnin SHBA-së ose Rusisë – mbaheshin në një gjendje “gadishmërie të lartë operacionale” për raketat balistike.

“Fatkeqësisht, ne vazhdojmë të shohim rritje nga viti në vit në numrin e kokave bërthamore operative”, tha Dan Smith, drejtori i SIPRI.

Ai shtoi se kjo prirje “jashtëzakonisht shqetësuese” ka të ngjarë të përshpejtohet në vitet e ardhshme.

Në komentet për agjencinë e lajmeve AFP, kreu i ICAN, Melissa Parke, tha: “Unë mendoj se është e drejtë të thuhet se po zhvillohet një garë armësh bërthamore”.

Parke kritikoi “miliarda dollarët që po shpërdorohen për armët bërthamore” si “një keqshpërndarje e thellë dhe e papranueshme e fondeve publike”.

Ajo vuri në dukje se paratë e shpenzuara për programet e armëve bërthamore ishin më shumë se sa vlerëson Programi Botëror i Ushqimit se nevojiten për t’i dhënë fund urisë në botë.

Sanders-Zakre tha: “Të gjitha këto para nuk po përmirësojnë sigurinë globale, në fakt po kërcënojnë njerëzit kudo që jetojnë”.

Ajo u bëri thirrje vendeve që të nënshkruajnë Traktatin e ICAN-it për Ndalimin e Armëve Bërthamore, i cili hyri në fuqi në vitin 2021.

“Në vend që të investojnë në Harmagedon, nëntë shtetet e armatosura bërthamore duhet të ndjekin shembullin e pothuajse gjysmës së vendeve të botës dhe t’i bashkohen traktatit … dhe të japin një kontribut të vërtetë për sigurinë globale”, tha ajo./DW

 

---