Opinion: Zvicra është vend më i mirë se 20 vjet më parë, por ende shumë gjëra mund të përmirësohen

Nga qëndrimet ndaj të huajve dhe përmirësimet në ekuilibrin punë-jetë, në këtë opinion nga Clare O’Dea, me origjinë nga Dublini e cila jeton në Zvicër për mbi dy dekada, shqyrtohet se si Zvicra ka ndryshuar gjatë 20 viteve të fundit dhe si jo.

Ndryshimi ka ndodhur në mënyra të matshme – 1.6 milionë banorë shtesë, për një gjë – por edhe në mënyra që janë të vështira për t’u përcaktuar. Ajo që vërej është më shumë tolerancë, më shumë vënie në dyshim të normës dhe më shumë përqendrim te drejtësia, përcjell thelocal.

Një pjesë e kësaj ka ardhur duke u përballur me gabimet e së kaluarës, qoftë ky abuzim historik i fëmijëve në sistemin e përkujdesjes, mohimi i votës për gratë për një kohë të gjatë (deri në 1971!), ose kapja e aseteve të diktatorëve.

Edhe pse kërkon një kohë shumë të gjatë, gabimet dhe padrejtësitë përfundimisht dalin në dritë dhe ka pasur një reagim të duhur vetë-kriminimi dhe reflektimi ndaj këtyre gabimeve dhe një gatishmëri për të korrigjuar. E gjithë kjo e ka bërë Zvicrën një vend më të mirë.

Faktori i huaj

Kur bëhet fjalë për të huajt, padyshim që ka pasur një ndryshim pozitiv në qëndrimet ndaj emigrantëve nga vendet e ish-Jugosllavisë. Kam zbuluar paragjykime shumë të forta ndaj këtij grupi në vitet e mia të hershme në Zvicër. Gjenerata e dytë tani është rritur këtu dhe ka gjetur vendin e vet në të gjitha sferat e jetës zvicerane.

Fatkeqësisht, azilkërkuesit kanë mbajtur peshën kryesore të ksenofobisë në vitet e fundit, me përjashtim të dukshëm të ukrainasve që ikën nga lufta e agresionit të Rusisë, të cilëve iu dha trajtim i veçantë. Zvicra ka mirëpritur më shumë se 80,000 ukrainas që nga viti 2022, rreth një e katërta e të cilëve që atëherë janë larguar nga vendi.

Disa kantone, veçanërisht Neuchâtel, kanë udhëhequr rrugën në zgjerimin e më shumë të drejtave për banorët e huaj duke e bërë më të lehtë për ta integrimin ose marrjen e shtetësisë zvicerane. Por normat e natyralizimit janë ende të ulëta, gjë që është për të ardhur keq për zviceranët, sikur ta kuptonin këtë.

Kur erdha për herë të parë të jetoj në Zvicër nga Irlanda, përfitova nga marrëveshja e sapovlefshme për lëvizjen e lirë të personave me vendet e BE-së dhe EFTA-s. Që atëherë, qindra mijëra shtetas zviceranë dhe të BE/EFTA kanë qenë të lirë të lëvizin vendet për punë, aventura, dashuri ose pension, transmeton albinfo.ch.

Këta punëtorë emigrantë kanë qenë një ndihmë për ekonominë zvicerane, e cila ka një nga nivelet më të larta të PBB-së për frymë në botë. Sa i përket udhëtimit, Zvicra është integruar mirë dhe me të vërtetë në Evropë, duke iu bashkuar Zonës Shengen në vitin 2008.

Çështjet familjare

Vetëm këtë javë, vajzat e mia binjake, të cilat janë shtetase zvicerane, morën fletëvotimet e tyre të para ndonjëherë për votat e ardhshme federale dhe kantonale më 9 qershor. Përveç që më kujton faktin se të huajt në Zvicër janë kryesisht të përjashtuar nga procesi demokratik, kjo pikë referimi më kujton edhe se si kanë ndryshuar kohët në lidhje me të drejtat e lehonisë.

Është e vështirë të besohet se gratë zvicerane nuk kishin leje të paguar me statut deri në vitin 2005. Votuesit kishin hedhur poshtë nocionin se gratë duhet të kishin garantuar leje me pagesë pas lindjes në katër raste të mëparshme – 1974, 1984, 1987 dhe përsëri në 1999.

Gjatë gjithë atyre viteve, përfitimet e lehonisë u lanë në dorë të punëdhënësve për të diktuar, gjë që nuk ishte e qartë se nuk ishte një mbrojtje e mjaftueshme për të gjitha nënat. Sot, nënat e reja kanë të drejtë për 14 javë pushim ligjor, por shumica e punëdhënësve ofrojnë më shumë se kaq. Që nga viti 2021, baballarët në Zvicër kanë të drejtë për dy javë pushim të atësisë.

Padyshim që ka vend për përmirësim në fushën e balancës punë-jetë për familjet dhe ka disa ide në gatishmëri, duke përfshirë subvencionet shtetërore për kujdesin ndaj fëmijëve. Me një normë fertiliteti prej 1.39 lindjesh për grua në vitin 2022, foshnjat e lindura në Zvicër nuk janë vendi nga vjen rritja e popullsisë.

Marrja e radhës

Një çështje që duket pothuajse e pazgjidhshme në Zvicër është kostoja e lartë e kujdesit shëndetësor. Vendi ka sistemin e dytë më të shtrenjtë në botë, pas Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Pjesa më e madhe e kostos përballohet nga familjet, drejtpërdrejt ose tërthorazi.

Sido që të jetë kostoja, vetë kujdesi është i shkëlqyeshëm dhe me personel relativisht të mirë. Me një në tre punonjës të kujdesit shëndetësor që kanë një diplomë të huaj, duke përfshirë një pjesë të madhe të punëtorëve ndërkufitarë, sistemi varet shumë nga joshtetasit.

Më 9 qershor, votuesit zviceranë do të vendosin për iniciativat e dy njerëzve, që të dyja synojnë të frenojnë koston për konsumatorët. Përshtypja ime në të kaluarën ishte se zviceranët hezitonin të votonin falas për veten e tyre. Por ky mund të jetë momenti i duhur për këto propozime, duke qenë se votuesit pranuan një nismë në mars të këtij viti për rritjen e pensionit shtetëror me 8 për qind.

Kur bëhet fjalë për jetën e përditshme në Zvicër, mirësjellja dhe rregulli janë rregull, me një përjashtim – zviceranët ende nuk dinë të presin në radhë! E pata këtë përvojë vetëm një ditë tjetër duke pritur jashtë një muzeu të vogël që lejonte vetëm disa njerëz në të njëjtën kohë. Nëse mund ta përballosh atë të metë thelbësore, pjesa tjetër është e lehtë.

---