Neutraliteti i Zvicrës: 5 gjëra që duhet të dini

Çfarë është saktësisht neutraliteti zviceran? Ky artikull ofron një histori të shkurtër dhe përmbledhje të ligjeve, normave dhe karakteristikave të neutralitetit zviceran

Si përcaktohet neutraliteti zviceran?

Në përgjithësi, ajo është e përcaktuar në ligjet ndërkombëtare (pjesa V e Konventës së Hagës), të cilën Zvicra e ka ratifikuar, dhe nga vetë Zvicra bazuar në politikat e saj të brendshme, shkruan albinfo.ch.

Cila është historia pas neutralitetit zviceran?

Zvicra është një komb i larmishëm fetar dhe gjuhësor. Para vitit 1900, marrja e anëve kundër fuqive të huaja mund ta kishte copëtuar kombin përgjatë linjave konfesionale dhe gjuhësore-kulturore. Zgjedhja e neutralitetit mbronte Konfederatën Zvicerane.

Në vitin 1910, Zvicra ratifikoi Konventat e Hagës të vitit 1907. Marrëveshjet e vetme ndërkombëtare që rregullojnë neutralitetin, këto rregulla kërkojnë që shtetet neutrale të mos marrin pjesë në asnjë konflikt të armatosur ndërkombëtar ose të favorizojnë ushtarakisht palët ndërluftuese me trupa, armë ose duke e vënë territorin e saj në dispozicion të forcave të huaja. Rregullat u japin shteteve neutrale paprekshmërinë e territorit të tyre, të drejtën për vetëmbrojtje dhe ndalojnë palët ndërluftuese të transportojnë trupa, municione ose autokolona ushqimore nëpër territorin e tyre nga toka, deti ose ajri.

Në vitin 1920, pas Luftës së Parë Botërore, Zvicra iu bashkua Lidhjes së Kombeve si një vend neutral. Ajo ishte e përjashtuar nga pjesëmarrja në veprimet ushtarake, por mund të merrte pjesë në sanksione ekonomike.

Në vitin 1938, në një kohë të tensioneve politike globale në rritje, Zvicra vendosi të përmbahej edhe nga sanksionet ekonomike dhe ripohoi neutralitetin e saj të plotë.

Në vitin 1945, duke dalë nga Lufta e Dytë Botërore me neutralitetin e saj të paprekur, Zvicra adoptoi një qasje shumë strikte dhe të ngushtë ndaj neutralitetit dhe u përmbajt nga anëtarësimi në organizata ndërkombëtare me karakter politik. Lidhja e Kombeve u shpërbë dhe u lind Kombet e Bashkuara (OKB), por Zvicra vendosi të mos anëtarësohej në organizmin e ri ndërkombëtar. Megjithatë, ajo iu bashkua Këshillit të Evropës në 1963 dhe Konferencës për Sigurinë dhe Bashkëpunimin në Evropë, tani Organizata për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë (OSBE), në 1975.

Në vitin 1993, pas rënies së Murit të Berlinit dhe rënies së Bashkimit Sovjetik, Zvicra botoi një letër të bardhë që përcaktonte një përkufizim të ri të neutralitetit të saj. Ky dokument mbetet autoritar edhe sot.

Në vitin 2002, pasi shumica (54.6%) votuan në favor të anëtarësimit në OKB, Zvicra iu bashkua organizatës. Deklarata zvicerane e anëtarësimit në OKB thotë se “Zvicra është një shtet neutral, statusi i të cilit është i sanksionuar në të drejtën ndërkombëtare” dhe se “mbetet neutrale edhe si anëtare e OKB-së”.

Në vitin 2011, Zvicra paraqiti kandidaturën e saj për një vend jo të përhershëm në Këshillin e Sigurimit të OKB-së për 2023–24. Këshilli Federal ka thënë se e sheh mandatin e Këshillit të Sigurimit si të pajtueshëm me ligjin dhe politikën e neutralitetit të Zvicrës, shkruan tutje albinfo.ch.

1. Neutraliteti zviceran bazohet në neutralitetin e armatosur

Neutraliteti i Zvicrës do të thotë se ajo do të përdorë forcat e saj të armatosura në vetëmbrojtje për të mbrojtur pavarësinë dhe integritetin e saj territorial, por jo për të zbatuar interesa përtej vetëmbrojtjes.

Kufijtë në përdorimin e forcës së armatosur janë karakteristika përcaktuese e neutralitetit zviceran. Neutraliteti i Zvicrës është i papajtueshëm me anëtarësimin në çdo organizatë që përmban detyrime për anëtarët që të përfshihen në konflikt të armatosur. Për shembull, ajo nuk mund të bashkohet me një aleancë ushtarake si NATO, e cila parashikon ndihmë reciproke në rast lufte. Anëtarësimi në NATO nuk bëhet fjalë për Zvicrën.

2. Neutraliteti i Zvicrës nuk është i përcaktuar në kushtetutë

Kushtetuta Federale e Zvicrës nuk e përcakton neutralitetin zviceran. Në vend të kësaj thuhet se ruajtja e neutralitetit është detyrë e Këshillit Federal dhe Parlamentit. Kjo është përcaktuar në nenet 173 dhe 185 të Kushtetutës së Zvicrës.

Dokumenti që bën më shumë për të përcaktuar neutralitetin zviceran është letra e bardhë e vitit 1993.

3. Neutraliteti i Zvicrës është i përhershëm, por mbetet fakultativ

Ndryshe nga një shtet që deklarohet përkohësisht neutral në lidhje me një konflikt specifik të armatosur, Zvicra është deklaruar përgjithmonë neutrale.

Koncepti i neutralitetit të përhershëm të armatosur u njoh ndërkombëtarisht në Kongresin e Vjenës në mars 1815 në një deklaratë të pranuar nga Rusia, Anglia, Prusia, Austria dhe Franca. Tetë muaj më vonë, të njëjtat kombe nënshkruan Traktatin e Parisit në nëntor 1815, duke njohur neutralitetin e përhershëm të Zvicrës dhe duke garantuar paprekshmërinë e territorit zviceran. Kjo ishte hera e parë që neutraliteti i Zvicrës njihej sipas ligjit ndërkombëtar.

Sidoqoftë, Zvicra nuk është e detyruar të qëndrojë neutrale. Ajo mund të hiqte dorë nga neutraliteti i saj në çdo kohë nëse e konsideronte të nevojshme të ruante interesat e saj kombëtare. Aderimi i Zvicrës ndaj traktateve të neutralitetit ndërkombëtar mund të anulohet nga Asambleja Federale ose votuesit zviceranë. Por aktualisht nuk ka asnjë arsye për të sugjeruar që kjo të ndodhë.

4. Neutraliteti nuk kufizon marrëdhëniet diplomatike dhe ekonomike të Zvicrës

Neutraliteti vlen vetëm për konfliktet e armatosura ndërkombëtare ndërmjet shteteve. E drejta ndërkombëtare e neutralitetit nuk kufizon marrëdhëniet diplomatike dhe ekonomike. Marrëdhëniet diplomatike dhe ekonomike me palët ndërluftuese mund të vazhdojnë, me kusht që ato të mos përbëjnë mbështetje ushtarake.

Neutraliteti nuk do të thotë paanshmëri apo neutralitet i opinionit. Zvicra është e lirë të mbrojë vlerat e saj themelore si demokracia, sundimi i ligjit dhe të drejtat e njeriut.

Për më tepër, neutraliteti gjithashtu nuk ka asnjë ndikim në migrimin dhe lëvizjet e refugjatëve. Neutraliteti zviceran gjithashtu lejon ndihmën humanitare për vendet e përfshira në një konflikt të armatosur ndërkombëtar.

5. Neutraliteti ka mbështetje të gjerë në Zvicër

Në një sondazh të zhvilluar në vitin 2021, 96% ranë dakord që Zvicra duhet të ruajë neutralitetin e saj. Vetëm 18% ranë dakord që Zvicra duhet të mbajë një qëndrim të qartë për njërën ose tjetrën palë në konfliktet ushtarake jashtë vendit. Përveç kësaj, një shumicë ishte gjithashtu e rehatshme duke bërë një dallim midis neutralitetit politik dhe atij ushtarak. 57% ranë dakord që Zvicra duhet të mbajë një qëndrim të qartë për njërën ose tjetrën palë në konfliktet politike jashtë vendit, por të mbetet neutrale në konfliktet ushtarake.

Megjithatë, ekzistojnë dallime domethënëse të opinioneve lidhur me atë se sa larg duhet të shtrihet neutraliteti zviceran përtej neutralitetit të armatosur. Në referendumin e vitit 2002 për anëtarësimin e Zvicrës në OKB, vetëm gjysma e 26 kantoneve të Zvicrës kishin shumicën në favor të lëvizjes. Shumica e votuesve ishin kundër tij në kantonet Uri, Schwytz, Obwalden, Nidwalden, Glarus, Schaffhausen, Appenzell Innerrhoden, Appenzell Ausserrhoden, St. Gallen, Graubunden, Aargau, Thurgau dhe Ticino. Vetëm një kanton (i plotë) kundër pranimit të Zvicrës në OKB do të kishte ndryshuar rezultatin1. Ata që janë në favor të shtrirjes së neutralitetit përtej neutralitetit të armatosur zakonisht argumentojnë se veprimet ekonomike dhe politike kundër agresorëve rrisin rrezikun e një reagimi të armatosur, gjë që është në kundërshtim me objektivat e neutralitetit.

Zvicra është një nga një numër i kombeve neutrale. Në Evropë, Finlanda, Malta, Irlanda, Lihtenshtajni, Zvicra, Suedia dhe Vatikani janë gjithashtu neutrale. Por secili prej këtyre kombeve ka përkufizimin e vet të neutralitetit. Austria, për shembull, ka neutralitetin e saj të shënuar në kushtetutën e saj.

---