Ndalimi i përdorimit të gjuhëve të huaja në oborret shkollore të Aargau-t, a do të ishte në kundërshtim me ligjin?

Si një e drejt e garantuar me Kushtetutë, liria e gjuhës shpesh definohet si një kusht paraprak dhe i domosdoshëm për realizimin e lirive të tjera të shumta që burojnë nga të drejtat themelore të njeriut.

Ashtu si në kantonet tjera zvicerane, edhe në kantonin e Aaargaut-t, një vlerë e tillë kushtetuese shpesh e merr formën e një të drejte të pacenueshme.

Megjithatë, siç duket, një çështje e tillë e cila simbolizon, në mes tjerash, edhe një bazament të demokracisë, nuk i frikëson disa akterë të politikës në kantonin Aargau, të cilët i janë futur një projekti i cili mund të ballafaqohet lehtë me pengesa të natyrës juridike, duke rrezikuar që ndërkohë t’i shkaktoi edhe një dëm procesit të kohezionit shoqëror dhe të integrimit sipas parimeve pragmatike.

Në fakt, disa deputet të këtij kantoni, përmes një mocioni kërkojnë miratimin e një rregulle e cila synon ndalimin e përdorimit  të gjuhëve të huaja në oborret dhe këndet e lojërave të shkollave të kantonit, në përjashtim të gjuhëve që mësohen në shkolla.

Kapitulli 2 i Kushtetutës së Aaargau-t (nenet 7 dhe vijuese) përmban një sërë dispozitash mbi liritë dhe të drejtat themelore të njeriut. Aty janë të definuara edhe kushtet të cilat imponohen dhe duhet të respektohen në raste të kufizimeve të lirive themelore të njeriut, ku natyrisht se përfshihet edhe liria e gjuhës.

Kuptohet se nuk lejohet aspak që Kushtetuta e këtij kantoni të bie ndesh me rregullat e Kushtetutës federale, kurse kjo e fundit tregohet akoma më e qartë kur është fjala për liritë e gjuhës, pasi që në kuadër të katalogut të drejtave themelore të njeriut, në nenin 18 të saj, në mënyrë tejet të përpiktë dhe shprehimisht është definuar kjo e drejtë dhe aspektet mbi mundësitë e kufizimit të saj.

Nëse shkohet akoma më larg, atëherë mund të thuhet se edhe neni 14 (ndalimi i diskriminimit) i Konventës evropiane për të drejtat e njeriut shfaqet si një “ombrellë” shtesë e një niveli tjetër më të lartë, ku respektimi i lirive themelore e zë vendin qendror në dispozitat e Konventës në fjalë dhe tregon një përkushtim serioz për mbrojtjen e vlerave të gjuhëve.

Janë këto disa nga bazat kryesore ligjore të cilat e ndalojnë shkeljen e kësaj të drejte. Kuptohet se krahas aspekteve ligjore ekzistojnë edhe rregulla tjera të shumta në praktikën zvicerane që dëshmojnë se mbrojtja dhe respektimi i gjuhëve të huaja zë një vend kyç në programet e ndryshme, qoftë politike qoftë kulturore apo të tjera.

Iniciuesit e ndalesës së propozuar e japin përshtypjen se i kanë anashkaluar apo nuk i kanë konsultuar me kujdesin e duhur dispozitat dhe rregullat e lartpërmendura.

Ritheksojmë faktin se përtej dimensionit politik të kësaj çështje, janë dispozitat ligjore ato të cilat duhet të përfillen në raste të marrjes së vendimeve të caktuara, sidomos vendimeve të kësaj natyre siç është edhe çështja e gjuhës.

Është e vërtetë se neni 36 i Kushtetutës zvicerane ofron disa mundësi që të kufizohen disa të drejta dhe liri, duke i definuar edhe kushtet nën të cilat mund të kufizohen liritë themelore, ku bën pjesë edhe ajo e gjuhës.

Mirëpo, një kufizim eventual i përdorimit të një gjuhe duhet domosdo të mbështetet në një bazë ligjore të qartë, ndalesa duhet të jetë në përputhje me interesin publik apo të përgjithshëm shoqëror, duhet të respektohet parimi i proporcionalitetit (njëfarë peshimi në mes të interesave të pranishme, të atij individual nga një anë, dhe atij publik apo të përgjithshëm shoqëror, nga ana tjetër), duke u kërkuar gjithashtu që të mos cenohet substanca apo arsyeja e ekzistimit të drejtës përkatëse (liria e gjuhës).

Nuk duket e arsyeshme me shkuar shumë larg me reflektime juridike, pasi që t’i ndalosh një fëmije që të përdor gjuhën amtare në oborrin e një shkolle, me siguri se nuk do të ishte në përputhje me rregullat e përmendura të cilat e parashikojnë, nën disa kushte, kufizimin apo ndalimin e përdorimit të një gjuhe në raste apo hapësira të caktuara

Nuk përjashtohet eventualiteti që mocioni i tillë të pranohet në kantonin Aargau, duke e miratuar kështu propozimin për ndalimin e përdorimit të disa gjuhëve të huaja në oborret shkollore. Ajo do të kishte pra më tepër karakterin e një vendimi të mirëfilltë politik, se sa diçka tjetër.

Por kjo nuk domethënë aspak se një vendim i tillë nuk do të ndeshej pastaj me rregullat e dispozitave kushtetuese, së pari të vetë kantonit Aaargau, bile pasur nevojë me i “futur menjëherë në përdorim” edhe gjithë ato rregulla të tjera ekzistuese kantonale dhe shtetërore që e ndalojnë kufizimin e padrejtë dhe të pabazuar të përdorimit të gjuhëve të huaja.

Edhe shprehja e njëfarë preteksti mbi “nevojën e integrimit” lehtë mund t’i nënshtrohet kritikës. Sipas iniciuesve të mocionit, gjuha përshkruhet si porta e integrimit të suksesshëm. Një analize e qëlluar, por me adresë të gabuar! Integrimi i suksesshëm nuk realizohet përmes kufizimeve të cilat bien para së gjithash ndesh me nevojën e një politike koherente dhe efikase të integrimit dhe me parimet e të drejtave dhe lirive themelore të njeriut.

Promovimi dhe respektimi i drejt i diversitetit gjuhësor kontribuon në mirëmbajtjen e “paqes gjuhësore”, të kohezionit shoqëror dhe të integrimit në shoqëri.

Edhe një vlerësim sipas të cilit përdorimi i disa gjuhëve të tjera, mund të paraqesë pengesë për mësimin efikas të gjuhës zyrtare të shkollës (pra gjermanishtes), nuk duket aspak i qëndrueshëm dhe nuk bazohet në ndonjë argument bindës.

Në raste të shumta është demonstruar shkencërisht nga ekspertët e shumtë gjuhësorë se përdorimi paralel i një gjuhe tjetër apo gjuhës amtare, qoftë në shtëpi, qoftë në ambientet shkollore apo diku tjetër, paraqet një faktor nxitës pozitiv të padiskutueshëm për ngritjen e kompetencave gjuhësore të fëmijëve edhe për gjuhët tjera dhe ndikon pozitivisht edhe në përforcimin e kualifikimeve profesionale dhe në kapacitetet integruese në shoqëri.

Krejtësisht tjetër do të ishte çështja e nevojës së aplikimit dhe adaptimit të disa rregullave në programet edukative shkollore të cilat kanë të bëjnë posaçërisht me mirësjelljen dhe edukatën në ambientet shkollore ku ka një prani të një diversiteti të theksuar kulturor dhe gjuhësor. Për shembull, të jepen këshilla dhe të rikujtohet sistematikisht nevoja mbi rëndësinë e komunikimit në gjuhën e vendit, apo zyrtare të shkollës, gjatë momenteve të caktuara ku pjesëmarrës në komunikim janë edhe nxënës të tjerë, pra atëherë ku nuk është aq e këshillueshme që të flitet gjuha e cila nuk është e kuptueshme për nxënësit apo personat tjerë të pranishëm.

Sot për sot, një urdhëresë për të folur vetëm në gjuhën gjermane në oborret e shkollave në kantonin Aargau, ekziston vetëm në Reinach-Leimbach. Nuk është aspak e besueshme se rregulla në fjalë do të “mbijetonte” nëse dikujt i shkon ndërmend ta kontestoi ligjshmërinë e saj!

Përgatiti: Lirim Begzati

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---