Fotografitë e Ushtarëve të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës

Ka kaluar më shumë se gjysmë shekulli nga përfundimi i luftës në Kosovë. Për Ilirin, i cili ka trashëguar emrin e gjyshit, kjo luftë është më prezente se kurrë, teksa po përgatitet të prezantojë tezën e doktoraturës në Institutin e Historisë.

Iliri është rritur me historitë që tragoheshin në familje si dhe duke lexuar për luftëtrat për çlirimin e Kosovës dhe të trojeve shqiptare. Duhet thenë se lufta e gjyshit e rriti ndjeshmërinë dhe aftësitë e Ilirit kur bëhet fjalë për luftrat e vendit të tij. Prandaj nuk ishte e rastësishme kur Iliri zgjodhi studimin e historisë. Ai zgjodhi t’i përkushtohej në veçanti studimeve që përkonin me luftën për largimin e pushtuesve nga trojet shqiptare.

Përtej pasionit që kishte, duhet pranuar se Iliri nuk e kishte parashikuar se sa vështirë do të ishtë të gjeje material për mbrotjen e temës së doktoraturës. Duke qenë se periudha për të cilën ai interesohej ishte bashkëkohore, pra lufta e popullit shqiptar në fundë të shekullit të 20-të, Iliri ishte i bindur se do të kishte në dispozicion një mori informacionesh nga të dyja palët. Në fakt, gjatë hulumtimeve të ndryshme, motoret e kërkimeve tregonin me qindra artikujë të botuar në vitet 2020-2022, ku debatet silleshin vetëm rreth luftës në Kosovë me synim të vetëm: si të vërtetohej se lufta në Kosovës nuk ishte udhëhequr nga një turmë trima kosovarë, por nga një grup mashtruesish. Madje, përtej rrjeteve virtuale, Iliri u habit pafund kur zbuloi se Bibliotekës Kombëtare të Kosovës i mungonin referenca thelbësore për luftën e Kosovës.

Kur nisi këtë studim, objektivi kryesor i Ilirit ishte që tezën e doktoraturës ta ushqente me autorë shqiptarë. Duke qenë se referencat për autorë të huaj nuk mungonin, Iliri tashmë e kishte të qartë se autorët e huaj kishin bërë një punë të madhe gjatë luftës së Kosovës. Ajo që e la pa fjalë ishte fakti se, edhe pas 50 vjetësh të ekzistencës së shtetit të Kosovës, autorët e huaj vazhdojnë të kenë më shumë peshë se autorët shqiptarë!

Si gjithmonë, kur Iliri duhej të fillonte kërkimet apo hetimet, pikënisja e tij ishte biblioteka familjare, ku në rubrikën e historisë, ishte shfaqur fotografia e gjyshit me tre bashkëluftëtarët e tij. Ashtu si kur ishte i vogël, sapo ecte anash bibliotekës, ishte e natyrshme që të kthente kokën për të parë nëse i ati do të ishte pas tij. Pikërisht aty i rikthehej kujtimi i tij, ose më mirë fjalët e tij: “Sa herë që merrë këtë fotografi duhet t’i kesh duart e pastra”. Duhet thënë se tashmë babai i Ilirit kishte marrë masa për të mbrojtur fotografinë të cilen e kishte zmadhuar dhe vendosur në ballë të bibliotekës. Për Ilirin kjo fotografi nuk fshehte më asnjë sekret. Në të vërtetë, që nga fëmijëria e tij e hershme, ai e kishte shqyrtuar atë deri në detajet më të vogla, dhe këtë, më shumë se njëqind herë. Qoft gjyshi me tre bashkëluftëtarët (dy burra dhe një grua), qoft shkrimi në pjesën e pasme të fotos, asgjë nuk i kishte shpëtuar. Madje në këtë foto mund të lexohej numri « I3 » si dhe dy emrat e tjerë: «Kadare» dhe «Shqipe». Iliri e kishte marrur vesh prej kohësh që këta emra të luftës dalloheshin shumë nga emrat e luftës që mbanin luftëtarët tjerë dhe kishte arritur të kuptonte kush fshihej pas tyre.

Për gjyshin, emri i luftës simbolizonte shkronjën « I », pra shkronjen e parë të fjalës « liria ». Për luftetarin që mbante numrin e luftës « 3 », ky numër nënkuptonte fillimin e celulave të organizimit të ushtrisë, ndërsa luftëtari që mbante pseudonimin « Kadare », ky i fundit ishte simboli i Kadaresë si për të larguar egjëren nga shqiptarët. Dhe së fundi, luftëtarja që mbante emrin e luftës « Shqipe », ajo mbante simbolin e luftës që shqiptarët bënë për të ruajtur gjuhën shqipe në shekuj !.

Iliri kishte arritur në një formë të deshifronte tekstin në fund të fotografisë i cili kishte filluar të zbëhej. Viti kur ishte bërë fogografia ishte viti 1998, dhe vendi cekej me dy emra: Terrnovë dhe Terrnovcë. Ai kishte humbur shumë kohë para se të arrinte të deshifronte gjurmët e këtyre dy vendeve ku ishte bërë fotografija. Terrnova gjendej në Maqedoni kurse Terrnoca, ishte fshati më i madhë i Kosovës lindore !. Iliri i kishte bërë analizen e këtyre dy fjalëve Terrnovë e Terrnovcë. Ai shumë shpejt kupton se në këto dy toponime figuronë fjala « Terra » që në gjuhën latine do të thotë « Toka ». Për ilirin ky shpjegim duhet të nënkuptonte që luftëtarët çlirimtare kishin për qellim çlirimin e tokave shqiptare.

Një analizë të tillë e kishte dëgjuar përmes shpjegimit që i kishte dhëne edhe babai : « është më se e kuptushme që lufta për Kosovën ka qenë para së gjithash një luftë për tokë, sepse nuk mund të kesh liri pa pasur të drejtën e ekzistencës në trevat shqiptare ». Iliri kujton edhe kur babai i tij i thoshte: « Mos e përdor fjalen “invalid” siç përdoret nga «Shoqata e Invalidëve të Ushtarëve Shqiptarë ». Fjala « invalid » nuk mund të përshkruajë ushtarët që kan dhënë çdo gjë për trojet shqiptare, kjo fjalë u takon atyre që nuk e përkrahen luftën çlirimtare. »

Iliri duke shikuar prap fotografinë e gjyshit sikur vetëvetiu mori përgjigjjen për temen që do zgjedhte për tezën e doktoratures. Do të fokusohet në zhbërthimin e fotografive të ushtarëve të Ushtrisë çlirimtare të Kosovës. Padyshim se nuk do të jetë e lehtë të gjejë fotografi të shumta. Në atë kohë duhet pasur parasysh se veç me paramendu lirinë ishte rrezik e lere të kesh guxim me dalë në fotografi me uniformën të UCK-së. Megjithatë, pavarësisht sfidave të kësaj teme, Iliri duket se është qetësuar shpirtërisht, më në fund titullin e temës do mund t’ia jap profesorit të tij, Albanit. Ndërkohë, ky lehtësim i dha një shtytje të tillë, sa që lëshoi këngen e Ilir Shaqirit « Kaloresi i udhes ‘I’ » e dhe filloi të këndonte me zë të lartë …