Dr. Cristiana Lucchetti: Shqipja, gjuha më e rëndësishme e origjinës në Zvicër

“Përmes kërkimit tim do të doja të rris ndërgjegjësimin për shqipen si gjuha më e rëndësishme e origjinës në Zvicër dhe të ndihmoj që ajo të shihet si një burim i rëndësishëm shoqëror në vend”

Dr. Cristiana Lucchetti është një studiuese ambicioze në Seminarin Sllav në Universitetin e Cyrihut. Ajo i ka kushtuar jetën eksplorimit të diversitetit të pasur gjuhësor dhe kulturor të Evropës Juglindore. Puna e saj ndriçon rolin e gjuhës dhe kulturës në formësimin e identiteteve individuale dhe kolektive në Zvicër.

Në intervistën për Albinfo.ch, Dr. Lucchetti shpalos theksime nga studimi i saj dhe flet për motivet që e kanë shtyrë të merret me këtë fushë studimore. Duke u marrë edhe me gjuhë të tjera ballkanike, ajo në këtë intervistë vë theksin në gjendjen aktuale, rolin dhe funksionin e gjuhës shqipe, si gjuha e huaj më e folur në Zvicër, pas gjuhës angleze.

Albinfo.ch: A mund të na e jepni një pasqyrë lidhur me hulumtimet tuaja dhe çfarë ju ka motivuar të specializoheni në këtë fushë?

C. Lucchetti: Fokusin tim e kam vendosur në kërkimet rreth gjuhës dhe migracionit. Për disa arsye, vendosa të hulumtoj shqipen si gjuhë të trashëgimisë në Zvicër. Komuniteti shqipfolës i Zvicrës jep një shembull të shkëlqyer për të studiuar mekanizmat e prestigjit gjuhësor. Imigrimi nga Kosova, Maqedonia e Veriut dhe Shqipëria është një fenomen që ka pasur një ndikim të fortë demografik në shoqërinë zvicerane që nga fundi i shekullit të 20-të. Duke pasur parasysh këtë sfond, nuk është për t’u habitur që shqipja është gjuha e huaj (jo vendore) më e folur në Zvicër pas anglishtes. Megjithatë, ajo që është negativisht e habitshme është se dukshmëria sociale e shqipes në Zvicër nuk është aspak në përpjesëtim me përhapjen dhe përdorimin e saj të gjallë.

Projekti im kërkimor ka të bëjë me të ashtuquajturën diasporë “post-jugosllave” në Zvicër. Krahas shqipes – sidomos varietetit gegë që flitet në Kosovë – rol luajnë edhe gjuhët: boshnjake, kroatishte, malazeze dhe ajo serbe. Njerëzit që flasin këto gjuhë shpesh janë emërtuar dhe vazhdojnë të emërtohen në Zvicër si: “Jugo” dhe/ose “Shqippi” (Shipi). Herë pas here, emërtimi “Yugo” përdoret në mënyrë të përgjithësuar për t’iu referuar të gjithë njerëzve që vijnë nga vendet e ish-Jugosllavisë, duke përfshirë Kosovën dhe Maqedoninë e Veriut, në gjeneratën e parë, të dytë apo edhe të tretë, pavarësisht nga vetëperceptimi i tyre.

Me kërkimin tim do të doja t’i zbërtheja këto etiketa të caktuara nga jashtë dhe t’ua jepja vetëperceptimit të njerëzve shqipfolës në Zvicër dukshmërinë që meritojnë. Do të doja gjithashtu të rris ndërgjegjësimin për shqipen si gjuha më e rëndësishme e origjinës në Zvicër dhe të ndihmoj që ajo të shihet si një burim i rëndësishëm shoqëror në Zvicër. Këtë e kërkojnë edhe bashkëbiseduesit e mi në intervista.

Ka edhe një arsye personale mbrapa interesimit tim të fortë për gjuhën shqipe: në shkollën fillore kam takuar shoqen time më të mirë Xhulia, e cila kishte ikur nga Shqipëria në Itali me prindërit e saj. Ajo zgjoi interesin tim për gjuhët dhe kulturat dhe në këtë mënyrë dua ta falënderoj atë dhe familjen e saj.

Albinfo.ch: Çfarë rëndësie i kushtoni ruajtjes dhe promovimit të gjuhës dhe kulturës në rajon?

C. Lucchetti: Për mendimin tim, jo ​​vetëm kërkimi, por edhe ruajtja dhe promovimi i gjuhëve dhe kulturave të Evropës Juglindore është jashtëzakonisht i rëndësishëm. Meqenëse vendet e ish-Jugosllavisë janë shumë të prekura nga emigracioni dhe ikja e trurit (emigrimi i akademikëve dhe punëtorëve të kualifikuar jashtë vendit për arsye politike, sociale dhe ekonomike, që do të thotë se vendi i emigrimit humbet punëtorë), ruajtja dhe promovimi i shqipes, por edhe i gjuhëve: boshnjake, kroate, malazeze, serbe dhe gjuhëve të tjera të ish-Jugosllavisë mund të jenë gjithashtu një shqetësim i madh për vendet e synuara. Diaspora shqiptare në Zvicër është një nga më të mëdhatë në botë. Për këtë arsye, unë mbroj qëndrimin që shqipja dhe gjuhët e tjera të Evropës Juglindore të bëhen pjesë e natyrshme e programit në shkollat ​​dhe universitetet zvicerane.

Albinfo.ch: Çfarë sfidash shihni në lidhje me politikën gjuhësore dhe ruajtjen e diversitetit kulturor në Zvicër?

C. Lucchetti: Zvicra e ka bërë shumëgjuhësinë e saj institucionale një tipar të rëndësishëm të vetimazhit të saj kombëtar. Unë shoh një sfidë në krijimin e një hapësire më të madhe për gjuhët që luajnë një rol të rëndësishëm në shoqërinë zvicerane, përveç katër gjuhëve kombëtare: gjermanisht, frëngjisht, italisht dhe retromanisht.

Në mënyrë të veçantë, një sfidë për ruajtjen dhe promovimin e diversitetit gjuhësor dhe kulturor në Zvicër është evidente në ofrimin e mësimeve “Gjuha dhe kultura amtare” ose mësimi plotësues në gjuhët e prejardhjes (HSK). Mësimet e HSK-së ekzistojnë edhe për gjuhën shqipe dhe atë boshnjake, kroate, malazeze dhe serbe. Megjithatë, ai nuk organizohet dhe nuk financohet nga kantonet apo qeveria federale, por shpenzimet përballohen nga ambasadat dhe konsullatat përkatëse ose nga shoqatat private.

Sigurisht, është e mirëseardhur që mësimet e HSK ofrohen për gjuhën shqipe. Megjithatë, bisedat me pjesëmarrësit e mi të studimit treguan se disa prindër janë pa dyshim skeptikë për mësimet e ofruara të shqipes. Sipas motos: “Pse fëmija im duhet të investojë orë shtesë të jetës së tij në mësimin e shqipes jashtë orarit të shkollës, kur jeta e tij dhe jeta jonë e përditshme tashmë është e mbushur dhe ne, edhe ashtu flasim shqip në shtëpi?” Do të ishte më mirë, sipas tyre nëse fëmija do të mësonte anglisht, spanjisht ose kinezisht. Këtu shohim një rreth vicioz që sillet rreth çështjes së prestigjit gjuhësor: nga njëra anë, një qëndrim jo fort pozitiv ndaj mësimdhënies së HSK-së vjen nga fakti se potenciali i shqipes nuk bëhet mjaftueshëm i dukshëm në Zvicër, dhe nga ana tjetër, kjo nuk e rrit saktësisht vlerën e tregut të shqipes në Zvicër.

Albinfo.ch: Si mund të ndihmojnë rezultatet e hulumtimit tuaj në reduktimin e paragjykimeve dhe stereotipave dhe në forcimin e kohezionit social?

C. Lucchetti: Të dhënat nga intervistat e mia me folësit e këtushëm të shqipes tregojnë se një ristrukturim i mësimdhënies në HSK është i dëshirueshëm. Do të ishte e nevojshme të shtrohej pyetja nëse është i mundur financimi kantonal apo edhe qendror dhe organizimi i mësimeve të HSK për gjuhën shqipe. Kjo do të mundësonte sigurimin e duhur pedagogjik dhe të cilësisë së përmbajtjes dhe do të siguronte që ndjekja e orëve të HSK të bëhet e arritshme dhe tërheqëse për një numër më të gjerë njerëzish. Sipas mendimit tim, institucionet zvicerane duhet të sinjalizojnë më qartë se ruajtja e gjuhëve të tilla, të përhapura, të trashëgimisë, si: shqipja, gjuha boshnjake, kroate, malazeze dhe serbe është një burim jo vetëm për vetë folësit e trashëgimisë, por edhe për shoqërinë në tërësi, pavarësisht të sfondit gjuhësor dhe kulturor.

Si mund të ndihmojë kërkimi im për të luftuar paragjykimet dhe për të forcuar kohezionin social? Kjo është një “pyetje milionëshe” të cilës do të doja t’i përgjigjesha me fjalët e njërit prej pjesëmarrësve në intervistat e mia – e parafrazuar në njëfarë mënyre këtu. Etiketimi “Shqippi” është, i ngjashëm me atë  “Jugo” ose “Tschingg” (për italianët) dhe terma të tjera stereotipike, si rezultat i mosdijes.

Sapo dikush pyet vetë shqipfolësit dhe i lë të flasin se si ndihen dhe si e shohin veten në Zvicër, dëgjohet zëri i tyre. Duke rritur ndërgjegjësimin për opinionet dhe përvojat  e njerëzve shqipfolës në Zvicër, hulumtimi im mund të kontribuojë në eliminimin gradual të kësaj injorance (mosdijeje), e cila përbën bazën për disavantazhet strukturore dhe pabarazinë sociale.

Intervistat tregojnë gjithashtu se linjat ndarëse etnike që ishin në thelb të luftërave,  ballkanike kryesisht nuk janë bartur si të tilla edhe në diasporë; Në diasporë, solidariteti ndërmjet njerëzve nga vendet e ish-Jugosllavisë zakonisht nuk bazohet në kufij etnik. Kjo tregon se migrimi dhe diversiteti mund të krijojnë një gatishmëri më të madhe për t’u interesuar për “tjetrin”. Ky është gjithashtu një burim i rëndësishëm shoqëror.

Albinfo.ch: Çfarë teze jeni duke ndjekur me projektin tuaj të tanishëm kërkimor dhe çfarë rezultatesh prisni ose, e pyetur anasjelltas, cilat rezultate do t’ju befasonin?

C. Lucchetti: Supozimi im kryesor është se koncepti i shumëgjuhësisë në Zvicër bazohet në një shkallë prestigji, brenda së cilës gjuhës shqipe i është caktuar një nivel i ulët prestigji dhe vlere tregu. Fuqia shpërndahet në shoqëri bazuar në mënyrën se si shihet gjuha. Një hipotezë tjetër në projektin tim kërkimor është se në Zvicër diaspora postjugosllave është e përjashtuar nga proceset e rëndësishme të shpërndarjes së energjisë dhe është sistematikisht e pafavorizuar për sa u përket mundësive arsimore, profesionale dhe integruese.

Para disa javësh fillova të bëj intervista me njerëz që flasin gjuhën shqipe, boshnjake, kroate, malazeze dhe serbe si gjuhë të trashëgimisë së tyre. Në bazë të rezultateve fillestare, pres që të ketë interes të madh në komunitetin shqipfolës për përcjelljen e shqipes te brezat e ardhshëm, p.sh., në mënyrë që lidhja e komunikimit me të afërmit dhe miqtë në Zvicër si dhe në Kosovë, Maqedoninë e Veriut dhe Shqipërinë të vazhdojë të ekzistojë. Për këtë qëllim, do të ishte e dëshirueshme futja e lëndëve shqipe në universitete; Ne po punojmë për këtë si pionierë zviceranë në Institutin e Evropës Lindore dhe Juglindore në Universitetin e Cyrihut.

Përveç intervistave, (në kuadër të projektit) kam zhvilluar një anketë që do ta shpërndaj në javët e ardhshme. Si në intervista ashtu edhe në anketë, pjesëmarrësve u kërkohet të renditin disa gjuhë sipas reputacionit të tyre në Zvicër. Fatkeqësisht, do të më befasonte nëse pjesëmarrësit do t’i jepnin një reputacion të lartë shqipes apo boshnjakishtes, kroatishtes, malazezishtes ose serbishtes. Por kam besim se kërkimi (studimi) për gjuhën shqipe dhe gjuhët e tjera të trashëgimisë në Zvicër mund të ndihmojë që rëndësia sociale e këtyre gjuhëve të bëhet gjithnjë e më e qartë.

Linku për projektin e hulumtimit: https://www.slav.uzh.ch/de/forschung/sprachwissprojekte/Laufende-Qualifikationsarbeiten/Language-prestige-in-Switzerland.html

E-Mail: [email protected]

---