Çka është trauma dhe traumatizimi

Trauma paraqet tronditje të thellë psikike dhe për rrjedhojë edhe trupore për shkak të ekspozimit të të goditurve ndaj ngjarjeve negative.

Aspekti i përgjithshëm: Çka është trauma psikike ose psikotrauma –Trauma paraqet tronditje të thellë psikike dhe për rrjedhojë edhe trupore për shkak të ekspozimit të të goditurve ndaj ngjarjeve negative.    

Çka godet trauma/procesi traumatik/ – Procesi traumatik i godet të gjitha rrafshët e qenies njerëzore: rrafshin psikik, biologjik dhe social, duke e cenuar kësisoj seriozisht paprekshmërinë e integritetit psikofizik të të goditurit.

Cilat janë ngjarjet traumatike – Traumatike/traumatizuese/ janë vetëm ato ngjarje të cilat me forcën e tyre goditëse i tejkalojnë aftësitë përballuese të të goditurve

Llojet e traumave/traumatizimeve 

Me rastin e ndodhjes së ngjarjeve traumatike ndodhë traumatizimi i të goditurve, si i atyre mbi të cilët ngjarjet traumatike veprojnë drejtpërdrejt, me ç`rast ndodhë traumatizimi primar, ashtu edhe i atyre mbi të cilët ngjarjet traumatike veprojnë jo drejtpërdrejt me ç`rast ndodh traumatizimi sekondar. Ky i fundit ndodhë duke i parë me sy ngjarjeve traumatike, ose duke dëgjuar për to nëpërmjet të mjeteve të informimit ose nga vet të goditurit.   

Rrjedhat e mundshme të procesit traumatizues

– Trauma me rastin e ndodhjes shkakton stres akut traumatik i cili për shkak të ripërjetimit të ngjarjes traumatike mund të ripërsëritët për një deri në dy muaj

– Nëse edhe pas një apo dy muajsh stresi traumatik në sajë të ripërjetimit të ngjarjes traumatike vazhdon më tej duke u ripërsëritur për gjashtë muaj, një apo disa vite rresht,  kemi të bëjmë me stresin posttraumatik

– Nëse edhe pas gjashtë muajsh, një apo dy-tre vitesh stresi traumatik  në sajë të ripërjetimit të ngjarjes traumatike vazhdon të ripërsëritet, kemi të bëjmë me stresin kronik traumatik, përkatësisht me kronifikimin e traumës

Simptomet (shenjat) dhe sjelljet e të traumatizuarve

Të traumatizuarit vuajnë nga një sërë simptomash (shenjash) dhe sjelljesh traumatike të cilat të shumtën e herëve vijnë në kundërshtim me ambientin rrethues, me normat e të lejueshmes dhe të tolerueshmes brenda shoqërisë.

Shenjat dhe sjelljet kryesore të cilat e karakterizojnë përditshmërinë e të traumatizuarve janë si më poshtë:

Gjatë ditës të traumatizuarit iu nënshtrohen ripërjetimeve shkreptimë (Flashbak) të ngjarjes/ngjarjeve traumatike/ të  iniciuara nga „çelësat ngacmues“ prezent në ambientin jetësor/rrethues/. Në momentin e ripërjetimit të traumatizuarit ndjehen të frikësuar e të rrezikuar si në momentin kur ka ndodhur ngjarja traumatike realisht. Ata reagojnë me frikë, ndjehen të pa ndihmuar, të mundur dhe të pafuqishëm. Tërë kjo shoqërohet edhe me shenja trupore:  me rrahje të shpeshta të zemrës, frymëmarrje të shpejtuara, trembje, tendosje e dridhje trupore, ose me pafuqi trupore sipas rastit deri në alivanosje.    

Gjatë natës të traumatizuarit i nënshtrohen ripërjetimit të ngjarjes/ngjarjeve/traumatike nëpërmjet të ëndrrave të llahtarshme me përmbajtje të keqe. Ata zgjohen nga ëndrrat e tilla të djersitur e të frikësuar, sipas rastit edhe duke kërcyer nga shtrati e duke lëshuar britma dhe duke i frikësuar  kësisoj  edhe anëtarët e familjes.

Meqë ngjarja traumatike ka qenë e frikshme, e papritur dhe e rrezikshme, të traumatizuarit manifestojnë reaksione të shpejta  dhe të automatizuara të frikës ndaj secilit ngacmim të jashtëm siç janë: britmat, kërcitjet, krismat, tonet, sirenat e makinave, tingëllima e ziles në derë, cingërima e telefonit etj. 

Më tej, të traumatizuarit për t`i ikur ripërjetimit të ngjarjeve traumatike e ushtrojnë strategjinë e shmangies. Ata shmangën dhe izolohen nga rrethi dhe shoqëria për të mos rënë në kontakt me situata (“çelësa ngacmues”) të cilat çojnë në ripërjetimin e traumës. Çrregullimet e gjumit, të marrjes së ushqimit dhe të strukturës ditore janë shenja dhe sjellje të zakonshme në mesin e të traumatizuarve. Mosaftësia për koncentrim e vëmendje, harresa, vështirësitë për të mësuar gjëra të reja, janë po ashtu shenja të cilat e përcjellin procesin traumatik.

Me kalimin e kohës dhe me kronifikimin e traumës të goditurit vuajnë edhe nga dhimbjet trupore. Dhimbjet e kokës, të qafës, të shpatullave, të ijëve janë shpesh të zakonshme.  

Aspekti specifik

Duke pasur parasysh se të varësuarit nga alkooli ose nga drogat ilegale të cilët njëkohësisht vuajnë nga çrregullimet psikike sipas rastit janë agresiv dhe të dhunshëm ndaj të tjerëve, kjo bënë që anëtarët e familjes dhe personat tjerë ndihmues, duke qenë vet të sulmuar nga të goditurit t`i nënshtrohen traumatizimit primar, ose duke qenë dëshmitar të veprimeve të dhunshme të të varësuarve t`i nënshtrohen traumatizimit sekondar. Traumatizimi sekondar bëhet shpesh arsye pse anëtarët e familjes dhe ndihmëdhënësit tjerë duan të shmangën ose shmangën nga përkujdesi i mëtejshëm i të varësuarve me çrregullime psikike.    

 Këshilla

Të co-varësuarit e traumatizuar në mënyrë primare ose sekondare duhet t`u nënshtrohen terapive nga ana e personave profesionit, siç janë psikiatrat dhe psikologët  me arsimime plotësuese në lëmin e psikotraumatologjisë. (Vijon)

 Dr. Med. Xhevat Hasani

---