Çfarë rezervon 2025-ta për demokracinë në mbarë botën?

12 muajt e ardhshëm do të tregojnë sesi rezultatet e “supervitit zgjedhor” 2024, kur miliarda dolën në votime, do të ndikojnë në debatet demokratike. Dezinformimi, forcat kundër sistemit dhe urrejtja në internet nuk ka gjasa të zhduken.

Një nga gjërat e para që bëri Alain Berset pasi mori detyrën si Sekretar i Përgjithshëm i Këshillit të Evropës në shtator ishte propozimi i një plani veprimi për të “rimenduar demokracinë”, tha së fundmi ish-ministri i qeverisë zvicerane për gazetën Le Matin Dimanche. Demokracia po kthehet prapa në vende të ndryshme, me polarizimin dhe një klimë politike të urryer pjesë e problemit, paralajmëroi Berset.

Komentet e Berset janë veçanërisht domethënëse duke pasur parasysh se organizata e Strasburgut që ai drejton ka synimin e qartë të promovimit dhe mbrojtjes së demokracisë dhe të drejtave të njeriut.

Por nuk është vetëm në Evropë ku demokracia po pengohet. Tendencat aktuale globale po tregojnë edhe një herë se historia nuk lëviz automatikisht drejt më shumë sundimit të ligjit dhe drejt më shumë të drejtave demokratike. Për ekspertët që përcaktojnë sasinë e luftës midis autokracisë dhe demokracisë Lidhja e jashtme, tendenca është e qartë: nivelet mesatare të demokracisë globale janë në nivelin më të ulët në dekada.

Çfarë do të thotë e gjithë kjo për demokracinë në 2025?

1. A do të arrijmë kulmin e retorikës së demokracisë?

Ndërsa demokracia përballet me presion, është e natyrshme që termi të dëgjohet shumë. Në SHBA, kundërshtarët e Donald Trump paralajmëruan në 2024 se rizgjedhja e tij do të përshpejtonte fundin e demokracisë; Vetë Trump tha se ai “mori një plumb për demokracinë” pasi u qëllua gjatë fushatës. Në Francë, pasi liderja e krahut të djathtë Marine Le Pen u akuzua për përvetësim të fondeve të Bashkimit Evropian, ajo u mbrojt duke përdorur pothuajse të njëjtat fjalë si prokurorët e saj: akuzat ishin një “sulm ndaj demokracisë”, pretendoi ajo Lidhje e jashtme.

Por kur të gjithë përpiqen të pretendojnë fjalën për anën e tyre, ajo rrezikon të humbasë kuptimin, ose të bëhet fjalë kryesore. Në 2025, a do të marrë frymë e gjithë retorika e “demokracisë”? Ndoshta jo – por ndërsa shumë qeveri fillojnë të punojnë në mbarë botën, të paktën mund të bëhet më e prekshme. Për shembull: administrata Trump do të vëzhgohet nga afër nga gazetarët dhe shoqëria civile për çdo sulm ndaj institucioneve amerikane.

Ndërkohë, për vende të tilla si Siria – ku viti përfundoi me rënien e diktatorit shumëvjeçar Bashar al-Assad – “demokracia” do të jetë larg nga një mjet retorik në vitin 2025. Në një vend ku edhe mjetet më themelore të pjesëmarrjes së qytetarëve mungojnë, do të jetë një objektiv konkret – edhe pse mbetet për t’u parë nëse mund të arrihet.

2. Kosova dhe Gaboni – raste studimore për përparimin demokratik

Dy vende të vogla ia vlen të përmenden si fenerë të zhvillimit demokratik në vitin 2025. Në Kosovë, zgjedhjet janë planifikuar për 9 shkurt – për një herë, ato do të mbahen si pjesë e një afati kohor të planifikuar, në vend që të nxiten nga një votë mosbesimi në qeveria, një dorëheqje ose një shpërbërje e parlamentit.

Si rezultat, kryeministri i Kosovës Albin Kurti (një vizitor i rregullt në Zvicër) dhe qeveria e tij do të kenë përfunduar një mandat të plotë në detyrë – hera e parë në historinë e Kosovës që arrihet kjo. Dhe ndërsa rekordi i Kurtit shihet në mënyrë kritike nga një lidhje e jashtme, përfundimi i rregullt i një cikli zgjedhor mund të shihet si një hap drejt stabilitetit demokratik.

Ndërkohë vendi i Afrikës Qendrore, Gabon, duket se do të ndërmarrë një hap edhe më të madh. Praktikisht gjatë gjithë historisë së tij si shtet i pavarur – që nga viti 1960 – politika gaboneze dominohej nga një familje e vetme. Pas një grusht shteti ushtarak në vitin 2023, popullsia më pas votoi në fund të vitit 2024 për një kushtetutë të re demokratike.

Ushtria, e cila aktualisht kontrollon gjërat në Gabon, ka premtuar të heqë dorë nga pushteti pas zgjedhjeve në gusht 2025 Lidhja e jashtme – domethënë, nëse një pjesëtar i ushtrisë përfundon duke fituar.

3. Një agjendë zgjedhore mjaft e zbrazët – por që ende mund të mbushet

Pas “vitit super zgjedhor” të 2024-ës, kur miliarda në mbarë botën u thirrën për të votuar, axhenda e 2025-ës duket paksa më boshe. Megjithatë, disa dhjetëra vende po shkojnë drejt zgjedhjeve: nga Lihtenshtajni dhe Malavi në Gjermani dhe Filipine. Disa zgjedhje janë për një parlament të ri, disa janë për një qeveri të re, disa janë për të dyja – ndërsa të tjerat shërbejnë thjesht për të konfirmuar kontrollin e një njeriu të fortë. Për shembull, viti ka të ngjarë të fillojë me konsolidimin e diktatorit të vjetër bjellorus Alexander Lukashenko, i cili ka qenë në pushtet që nga viti 1994.

Por kalendarët zgjedhorë janë gjithmonë të përkohshëm dhe të paplotë; qeveritë mund të shemben, zgjedhjet e reja mund të thirren brenda një njoftimi të shkurtër. Në demokraci, prisni të papriturën.

Ka të ngjarë që Franca – pas zgjedhjeve të organizuara me nxitim në 2024 – mund të votojë sërish në 2025. Dhe kush do ta kishte parashikuar që një president i zgjedhur në mënyrë legjitime në një demokraci të qëndrueshme do të vendoste papritur ligjin ushtarak për të mbytur opozitën? Kjo është ajo që ndodhi në Korenë e Jugut në dhjetor në vitin 2025, vendi do të jetë ende duke u përballur me këtë tronditje. Gjithashtu ka gjasa të ketë zgjedhje të reja.

Diku tjetër, pikat e nxehta demokratike do të përfshijnë Bangladeshin, ku autoritetet e përkohshme do të përpiqen të sigurojnë një tranzicion pas rrëzimit të Sheikh Hasinës në gusht; Gjeorgjia, ku protestat kundër qeverisë pro-ruse mund të kenë një ndikim të qëndrueshëm; dhe SHBA, ku Donald Trump do të fillojë mandatin e tij të dytë mes frikës së një erozioni të mëtejshëm të normave demokratike.

4. Lufta për besim dhe stabilitet në një botë me Donald Trump

Me rizgjedhjen e Trump dhe ardhjen e liderëve të tillë si Javier Milei në Argjentinë, një lloj figure e vetëquajtur – dhe zakonisht mashkull – “anti-sistem” ka arritur të vijë në pushtet në vende të ndryshme.

 

Në vitin 2025, dhe deri sa herë që do t’u duhet të kandidojnë për rizgjedhje, këto figura do të përballen me një provë realiteti: për sa kohë mund të mbeten të popullarizuar në mesin e votuesve të tyre dhe ku do të kthehen këta votues nëse përfundojnë të zhgënjyer nga ekzekutivi prodhimi i udhëheqësve të tyre?

Në demokracitë shumëpartiake evropiane, forcat populiste mbi të gjitha kanë gjasa të nxisin fragmentimin e vazhdueshëm të spektrit politik. Në vende të tilla si Gjermania (zgjedhjet janë caktuar për 23 shkurt), partitë klasike ndoshta do të arrijnë të bashkohen për të formuar qeveritë e koalicionit. Por ata do të përfaqësojnë më pak votues se koalicionet e mëdha të së shkuarës.

Perspektiva e tërheqjes së forcave anti-sistem në pozitat e përgjegjësisë politike – si në Zvicër që nga vitet 1990 – ndoshta do të ndodhë vetëm në disa raste. Midis shteteve anëtare të Organizatës për Bashkëpunim dhe Zhvillim Ekonomik, autoritetet zvicerane gëzojnë nivelin më të lartë të besimit Lidhja e jashtme nga popullsia e tyre.

Ndryshe nga shtetet autoritare, demokracitë varen nga besimi në sistemin e tyre. Dhe sapo besimi të jetë zhdukur, është shumë e vështirë të rikthehet.

Një rast për t’u parë vitin e ardhshëm përmblidhet nga fjala zvicerane-gjermane e vitit për 2024: Unterschriften-Bschiss, e përkthyer fjalë për fjalë si “mashtrim nënshkrimi”. Fjala i referohet zbulimeve mediatike për mashtrime të përhapura në mbledhjen e nënshkrimeve për nismat e njerëzve dhe referendumet në Zvicër. Mbetet për t’u parë se sa seriozisht do të ndikojnë këto zbulime në besimin e qytetarëve zviceranë në sistemin e tyre. Megjithatë, duke pasur parasysh se mashtrimi nuk ka ndikuar në ndonjë rezultat aktual të votimit, ndikimi në besim mund të jetë më pak i konsiderueshëm sesa shumë frikë.

5. Frika nga dezinformimi dhe manipulimi i zgjedhjeve në Evropë

“Rusët me të vërtetë kanë thyer kodin se si të ndikojnë zgjedhjet”, tha së fundmi zyrtarja e lartë e politikës së jashtme të BE-së, Kaja Kallas, për PoliticoExternal Link. Në të vërtetë, viti 2025 do të jetë viti i parë në historinë e BE-së që perspektiva e ndikimit të huaj në rezultatet e zgjedhjeve do të jetë një shkak i vërtetë shqetësimi për qytetarët dhe aktorët politikë.

Zgjedhjet, votat dhe procedurat e formimit të qeverisë do të mbushen gjithnjë e më shumë me frikën për manipulim apo mashtrim. Dhe me përhapjen e pretendimeve të tilla – për shembull në Moldavi, ose në Rumani, ku gjykatat kohët e fundit urdhëruan rivotimin e zgjedhjeve presidenciale në fillim të vitit 2025 – besimi në funksionimin e institucioneve shtetërore mund të lëkundet.

Kërcënimi i dezinformimit – informacion i rremë ose i njëanshëm me qëllim të mashtrimit – mund të ndikojë në debatet politike rreth demokracisë. Nëse dezinformimi është ende vetëm një kërcënim teorik apo një rrezik real është një pyetje e hapur – siç është çështja e ndikimit të automatizimit dhe inteligjencës artificiale (AI).

Dhe ndërsa autoritetet evropiane vazhdojnë të përpiqen të rregullojnë ndikimin e AI dhe mediave sociale në mënyrë relativisht strikte, një qëndrim i ngjashëm nuk duhet të pritet nga presidenti i ardhshëm i SHBA. Në SHBA, ndalimi i TikTok do të hyjë në fuqi më 19 janar. Donald Trump, i cili merr detyrën një ditë më vonë, tha tashmë gjatë fushatës së tij zgjedhore se do ta anulonte atë.

6. Cila është e ardhmja për promovimin e demokracisë amerikane, evropiane dhe zvicerane?

Promovimi i demokracisë – ose “mbështetja” e demokracisë, siç quhet shpesh – mund të ketë një tronditje në vitin 2025. Lideri botëror në këtë fushë do të ketë një president, axhenda e të cilit nuk ka gjasa t’i japë përparësi demokracisë dhe të drejtave të njeriut. Kjo vjen pas vitesh në të cilat administrata Biden u përpoq të ndërtonte një komunitet global të demokracive për t’u përballur me shtetet autoritare.

A do t’i lërë kjo hapësirë ​​BE-së për të marrë mantelin? Lidhja e re e Komisionit Evropian 2024-2029 e jashtme përfshin dy (nga 27) portofol me “demokraci” në titull. Megjithatë, me Evropën gjithnjë e më të ndërgjegjshme për sigurinë, ka pasur një kalim nga “promovimi proaktiv i demokracisë drejt kontrollit të autokracisë mbrojtëse”, shkruan Carnegie Europe think-tank Lidhja e jashtme. Shkurtimisht: kontinenti i vjetër mund të jetë më i fiksuar për të shmangur ndërhyrjet e jashtme sesa për të reformuar demokracitë e tyre ose për të inkurajuar reforma diku tjetër.

Kjo mund ta lërë Zvicrën në një pozitë të ndërlikuar. Strategjia e saj e politikës së jashtme 2024-2027 synon të rrisë profilin e vendit kur bëhet fjalë për promovimin e demokracisë. Megjithatë, duke pasur parasysh madhësinë dhe ndikimin e tij të kufizuar, kjo bëhet më së miri në bashkëpunim me partnerë – si SHBA. Nëse kjo e fundit tërhiqet nga promovimi i demokracisë, përpjekjet zvicerane për të hyrë në fushë mund të pësojnë një pengesë./Swissinfo

---