A është Granit Xhaka zviceran?

Prillin e kaluar Sascha Ruefer ishte në qendër të një polemike në Sarine për disa javë për komentet që ai dyshohet se i bëri për Granit Xhakën. Pas më shumë se dy muajve, kur “tensionet” duket se janë qetësuar, na duket e rëndësishme të ngremë nivelin e debatit dhe të analizojmë konceptin e Zvicrës nën një prizëm më serioz. Në fakt, komentuesi zyrtar i ndeshjeve të Nat-it në SRF u veçua që kishte pohuar se "Granit Xhaka është shumëçka, por jo zviceran".

Sascha Ruefer do ta kishte bërë këtë pohim gjatë xhirimeve të dokumentarit “The Presion Game – Në zemër të Kombit”. Ky dokumentar prej gjashtë episodesh, prej rreth tridhjetë minutash, i lejon shikuesit të ndjekin aktorë të ndryshëm të Nati-t në një mjedis në të cilin shikuesit nuk kishin pasur kurrë qasje deri më tani.

Megjithatë, SRF thuhet se hoqi komentin e diskutueshëm të zotit Ruefer nga versioni përfundimtar. Kështu pohojnë mediat Watson. Megjithatë, reagimet e zemëruara erdhën shpejt dhe po ashtu edhe gjykimet vlerësuese për pohimin e zotit Ruefer. Në veçanti, komentet e tij u përshkruan si “raciste” dhe “serioze”.

Thirrjet e “deteve dhe topi i virgjëreshave të frikësuara” mund dhe do të vazhdojnë pafundësisht. Fakti mbetet që Sascha Ruefer ka të drejtë. Granit Xhaka nuk është zviceran. Por ai nuk është as shqiptar. Ai është nga Bazeli. Qyteti i Bazelit ndodhet në Kantonin e Bazelit dhe ky i fundit është një kanton i Zvicrës. Granit Xhaka është me kombësi zvicerane. Por, ndjenja e tij e parë e përkatësisë shkon në qytetin e Bazelit, ashtu siç e imja shkon në Delémont. A do të thotë kjo se qytetarët e dy qyteteve e konsiderojnë veten të ngjashëm?

Zvicra ndryshon nga një kanton në tjetrin

Në vitet ’90-a, babai im, atëherë një qytetar i Delémont, punonte në periferi të Bazelit. Sapo kishte filluar këtë punë, ai iu nënshtrua akteve të përsëritura të mobingut nga mbikëqyrësi i tij. Kjo gjendje nuk pengoi që befasisht të ngrehen pikëpyetje serioze tek ai dhe kolegët e tij, të cilët besojnë se detyrat që i ishin ngarkuar i ka kryer shkëlqyeshëm. Që atëherë, një ditë, një nga kolegët e përmendur shkoi të pyeste eprorin e babait tim për arsyen ose arsyet që e shtynë atë të vepronte në mënyrë të pakuptueshme.

Ai u përgjigj se nuk i pëlqente njerëzit e Jura-s, të cilët ai i konsideronte si jo shumë të zellshëm në detyrë, pasi kishte fërkuar supet me ta gjatë shërbimit të tij ushtarak. Kolegu i babait u përgjigj: “Nuk është nga Jura, është shqiptar”. Që nga ai moment, aktet e mobingut pushuan. Eprori ishte i bindur se babai im ishte nga Jura, sepse deri atëherë ai ishte mbështetur vetëm në targat e makinës së tij.

Federalizmi zviceran lejon që diversiteti të bashkohet brenda një shteti të vetëm. Mund të jetë gjithashtu befasuese, anekdota e mësipërme është një shembull bindës. Granit Xhaka nuk është zviceran. Por Sascha Ruefer nuk është i autorizuar të përcaktojë se kush është, dhe kush nuk është. Askush nuk është, sepse koncepti i Zvicrës ndryshon nga një vend në tjetrin.

Çfarë do të thotë të jesh zviceran?

Në vitin 2017 Yves Nidegger u përpoq t’i përgjigjej kësaj pyetjeje kur mbajti një konferencë për ASIN në Crêt, në Kantonin e Fribourg-ut. Yves Nidegger u shpjegoi spektatorëve që erdhën të dëgjonin pasojat që do të kishte për Zvicrën në lidhje institucionale. Pas një preambule diakronike, Yves Nidegger dha përkufizimin e tij se çfarë është Zvicra dhe është shumë interesante*:

“Ne kemi një kulturë juridike, një kulturë politike. Ajo që e bën një banor Ticines dhe Jura të dy zviceranë, është se ata votojnë të dielën dhe ndryshojnë Kushtetutën. Kjo është ajo që na bënë zviceranë. Ne jemi një komb që ekziston përmes politikës”.

Atë mbrëmje, ndoshta pa e ditur, Yves Nidegger dha përkufizimin ciceronian të fjalës “popull”. Në të vërtetë, filozofi dhe juristi i famshëm romak, kur u pyet se çfarë ishte një popull, u përgjigj:

“Me njerëz nënkuptohet jo një grup i tërë burrash të grupuar së bashku në një tufë, në një mënyrë apo tjetër, por një grup i shumtë burrash të lidhur me njëri-tjetrin nga respektimi i tyre ndaj të njëjtit ligj dhe nga një komunitet i caktuar “interesi””.

Këtu nuk bëhet fjalë për elemente etno-gjuhësore, fetare apo kulturore. Ciceroni jep dy karakteristika të njerëzve. “Një popull është një grup njerëzish që i përmbahen një komuniteti ligjor dhe politik”.

Pse Granit Xhaka nuk është zviceran?

Konfuzioni semantik duhet sqaruar mes shtetësisë dhe kombësisë.

Boris Barraud, një mësues në Fakultetin Filozofik dhe Juridik të Universitetit të Lyon III-Jean Moulin, i cili i është bashkangjitur dallimit, pohon: “Shtetësia, ndryshe nga kombësia, duket se karakterizon faktin që një individi i përket jo drejtpërdrejt ndaj një kombi, por ndaj një shteti, pra ndaj një rendi juridik dhe institucional. […] Prandaj, shtetësia është lidhja juridike dhe politike që lidh një individ me një strukturë shtetërore, ndërsa kombësia është lidhja shoqërore dhe kulturore që lidh një individ me një komb».1.

Ende për të njëjtin autor: “Kombësia […] mund të përkufizohet vetëm si karakteri i asaj që i përket kombit, domethënë si një pronë sociologjike. Kombësia nuk është e dhënë ligjore. Autori megjithatë pranon se koncepti ka një kuptim tjetër në të drejtën ndërkombëtare. Madje, ai thekson se kombësia përkufizohet në mënyrë klasike si “përkatësi ligjore dhe politike e një personi në popullsinë përbërëse të një shteti”. 2.

Këto dy terma mund të ngatërrohen dhe, madje, të konsiderohen si sinonime. Barraud postulon, me profesor Chevallier, se “kombësia i referohet përkatësisë në një komunitet, ndërsa shtetësia ngjall një sërë të drejtash”, edhe nëse për të: “Anëtarësimi i përmendur është fakt sociologjik dhe jo element juridik i përcaktuar nga ligji i shtetit”.

Nga ana jonë, ne argumentojmë se këto janë dy statuse të përbashkëta dhe kanë lidhje ligjore dhe politike me një shtet. Kombësia i referohet statusit – pasiv – të individit në shtet, domethënë nga pikëpamja e përkatësisë (anëtarësimit), si element i diferencimit mes “neve” dhe të tjerëve, ndërsa shtetësia karakterizohet nga pjesëmarrja aktive e individit në formësimin e institucioneve kombëtare demokratike”. 3.

Për më tepër, ndërsa qytetari ka gjithmonë gëzimin e të drejtave politike, e njëjta gjë nuk është e vërtetë për të drejtën kombëtare, gjë që e shtyn Maury të thotë se “termi kombëtar është, pra, më i gjerë se ai qytetar: Qytetarët përbëjnë një kategori të veçantë shtetasish”.

A bëhet zviceran një i huaj kur nuk ndjen më asnjë lidhje me vendin e tij të origjinës?

Gati një shekull më parë polakët u vendosën në lagjen Ajoie në kantonin Jura. Në ditët e sotme ata janë me kombësi zvicerane, nuk kanë më asnjë lidhje me vendin e origjinës dhe mbiemri i tyre konsiderohet nga njerëzit e zakonshëm si zviceran. Por kur u bënë zviceranë?

Ligjërisht, sapo marrin pasaportën. Por, siç tregohet nga shumëllojshmëria e kritereve të natyralizimit në varësi të kantonit të vendbanimit dhe kritikat e partive politike të të gjitha bindjeve në lidhje me këtë të fundit, shumë qytetarë zviceranë të disa brezave nuk i njohin domosdoshmërisht disa persona të natyralizuar si zviceranë.

A është fakti që nuk ndihesh më i lidhur me vendin e origjinës, pa e harruar atë domosdoshmërisht? A është një tregues bindës për shkallën e kulturimit të një personi apo të një pasardhësi të një personi të huaj? Pyetja meriton të shtrohet dhe koncepti pyetës që ajo nxit nuk mund të lihet mënjanë. Në të vërtetë, japonezët, kurdët dhe shqiptarët, për të përmendur disa, kanë veçantinë e praktikimit të endogamisë etnike. Vetëm në shfaqjen e televizorit në vitet 1950, shqiptarët që kishin emigruar në Italinë Jugore në fund të shekullit të 16-të u asimiluan me italianët.

Në këto rrethana duket qartë se koha e nevojshme për kulturimin e grupeve etnike të lartpërmendura do të jetë më e gjatë se sa për polakët e përmendur më sipër. Por a varet akulturimi i përmendur vetëm nga ndjenja e përkatësisë së emigrantëve? A nuk varet gjithashtu nga perceptimi i të vdekshmëve të zakonshëm të pranishëm përpara emigrantëve të përmendur dhe që ndërveprojnë me ta?

Kësaj pyetjeje ne ia lejojmë vetes t’i përgjigjemi pozitivisht. Të dy faktorët janë të rëndësishëm dhe vendimtarë. Në të vërtetë, nëse një nga pasardhësit e ajoulotëve polakë nuk do të më kishte treguar faktin e lartpërmendur, ndoshta do të isha ende i bindur se ai quhet Jura. Fakti që ai ma komunikoi këtë informacion thjesht për qëllime informative gjatë një diskutimi të rastësishëm, është një element që nuk duhet anashkaluar. Ai në asnjë moment nuk dha përshtypjen se ndjente ndonjë formë bindjeje ndaj atdheut, të të parëve të tij, se ishte krenar për të apo vajtoi për të.

Kjo tregon se akulturimi varet po aq nga ndjenja e përkatësisë, sa edhe nga perceptimi i njerëzve që ndërveprojnë me emigrantë ose me pasardhës të emigrantëve.

Gjon Haskaj, coordinateur Pro Suisse Jura, 13.06.2023

---