“The land within”, një film që bën “topografinë” e rrëfimeve të pasluftës, në Kosovë

Intervistë e albinfo.ch me regjisorin Fisnik Maxville dhe producentin Valon Bajgora, për pjesëmarrjen e tyre në Festivalin e Lokarnos, me filmin “The Land within”

“Për mua ka qenë shumë me rëndësi që ky film të bëjë një lloj topografie të Kosovës dhe të storieve (rrëfimeve, historive) që i kemi në Kosovë, që janë storie me të vërtetë të veçanta dhe që nuk janë vetëm të Kosovës”, thotë regjisori i filmit, Fisnik Maksville në intervistën për albinfo.ch, të zhvilluar në Lokarno.

Ai dhe producenti, Valon Bajgora, flasin lidhur me përvojat e tyre gjatë realizimit të filmit “The land within”, pritjen që ju bë filmit në këtë festival dhe në festivalet tjera, etj.

Festivali i Filmit në Lokarno, i cili bën pjesë ndër festivalet botërore të “Kategorisë A”, përfundon sot edicionin e tij të 76-të.

Regjisori Fisnik Maxwille,  gjatë intervistës për albinfo.ch pas shfaqjes së filmit “The Land Within” në Festivalin e 76-të të filmit në Lokarno, Zvicër. (©Rromir Imami/albinfo.ch)

Albinfo.ch: Kjo nuk është hera e parë që merrni pjesë në festivalin e Filmit, në Lokarno, është hera e dytë. A mund të na tregoni më shumë për historikun?

FM: Është hera e dytë, po. Herën e parë kam marrë pjesë në Lokarno me filmin e parë që e kam realizuar si film të diplomës gjatë studimeve në film i cili titullohet “Lost Exile”. Ka qenë bashkëprodhim me të njëjtët producentë me të cilët kam bërë edhe filmin e fundit, që do të thotë me Valonin në Kosovë dhe me Britin, këtu në Zvicër. Ai ka qenë një film 28 minutash që ka marrë pjesë në garën kryesore këtu për filma të shkurtër. Ka qenë viti 2016 dhe për mua hera e parë që isha në Lokarno. Tani, disa vite më vonë jam shumë i kënaqur që kemi realizuar një film bashkë me të njëjtin produksion, një film të dytë dhe të gjatë që po prezantohet përsëri në këtë festival.

Producenti Valon Bajgora,  gjatë intervistës për albinfo.ch pas shfaqjes së filmit “The Land Within” në Festivalin e 76 të filmit në Lokarno, Zvicër. (©Rromir Imami/albinfo.ch)

Albinfo.ch:  Valon, a mund të na tregoni pak për rrugëtimin e filmit, zanafillën, pjesëmarrjet dhe cilat janë planet më tutje nga perspektiva juaj si producent i filmit?

VB: Atëherë, sikurse e përmendi edhe Fisi, ne bashkëpunimin tonë e kemi filluar me filmin “Lost Exile” në vitin 2016, kur, pas suksesit të filmit, Fisi na ka thirrur, kemi kontaktuar disa herë e kemi biseduar për projektin e radhës. Projekti është realizuar me produksion të partnerëve të njëjtë. Kemi pasur fat dhe kënaqësi që patëm premierën e filmit në Estoni, në “Tallinn Black Nights Film Festival”, ku filmi është shpërblyer me çmimin kryesor për seksionin “First and Second Featured Film”. Pas Tallinit filmi ka marrë pjesë në disa festivale të ndryshme, në njërin prej të cilëve, tash së fundmi, para rreth dy javësh, ka fituar çmimin si filmi më i mirë (“Best Film”) në Irlandë. Për mua personalisht është hera e parë të jem në Lokarno dhe është kënaqësi të shoh që filmi po pëlqehet prej një publiku shumë të madh i cili ka komente shumë pozitive, komente shumë analitike. Pas Festivalit të filmit në Lokarno filmi do të hapë “Prishtina International Film Festival” ku do të jetë edhe premiera nacionale dhe do të jetë i pranishëm i gjithë kasti si dhe një pjesë e ekipit realizues. Filmi menjëherë pas shfaqjes në Prishtinë do të ketë premierën nëpër kinema dhe do të ketë një “sincro release”, dmth,  një distribuim në mënyrë të sinkronizuar mes Kosovës, Maqedonisë, Shqipërisë, Sllovenisë dhe Zvicrës. Menjëherë pas përmbylljes së festivalit, filmi do të jetë në kinema për publikun dhe aty do ta kemi një premierë ku do të jenë të ftuar i gjithë kasti dhe ekipi realizues por do të ketë edhe një “press screening” para premierës për publikun, pra vetëm për mediat.

Albinfo.ch:  Audienca e Albinfo.ch që është në Zvicër kur mund ta presë këtë edhe ku?

Valon Bajgora: Shfaqja e parë publike do të jetë për Kosova Kino më 21 shtator, direkt pas kësaj më 24 shtator, po mendojmë që filmi të jetë në dispozicion për publikun, në disa kinema. Ne tashmë jemi në kontakt përmes distributorit dhe personalisht me disa kinema, në Zvicër. Momentalisht,  presim të shohim saktë cilat do të jenë ato kinema dhe në çfarë numri. Do të shohim nëse do të jetë në të gjithë Zvicrën apo në dy seksione, në pjesën gjermanisht-folës dhe në atë frëngjisht-folës.

Regjisori Fisnik Maxwille,  gjatë intervistës për albinfo.ch pas shfaqjes së filmit “The Land Within” në Festivalin e 76 të filmit në Lokarno, Zvicër. (©Rromir Imami/albinfo.ch)

Albinfo.ch: I kthehemi përsëri filmit, narracioni i filmit, gjatë rrjedhës së tij gjithnjë shpalosen fshehtësi. A mban më shumë toka fshehtësi apo njerëzit?

FM: Mendoj se të dyja funksionojnë bashkë, njëra pa tjetrën nuk do të funksionojë. Sidomos kur e mendojmë Kosovën si një territor që për shumë kohë nuk ka ekzistuar zyrtarisht dhe që tash ende nuk ekziston në disa harta të sotme. Kështu që për mua ka qenë shumë me rëndësi që ky film të bëjë një lloj topografie të Kosovës dhe të storieve që i kemi në Kosovë, të cilat janë storie me të vërtetë të veçanta dhe që nuk janë vetëm të Kosovës. Edhe në vet filmin, siç mund ta keni parë, nuk përmendet fjala Kosovë. Prandaj,  mendoj se, edhe pse për ne është një storie që e kuptojmë komplet pasi e kemi përjetuar këtë, ka një frymë që aplikohet edhe nëpër vende të tjera, nëpër kultura tjera.

Albinfo.ch : Në sinopsis qëndronte si një vend i Ballkanit duke i dhënë kështu një dimension më të gjerë gjeografik.

FM: Po sigurisht, përndryshe unë e mendoj filmin sikur një kuti, në të cilën duhet gjithë kohës të hulumtosh se prej cilës anë hapet për të kuptuar se çfarë ka brenda në kuti. Mendoj që procesi më interesant është procesi i hulumtimit se nga cila anë kutia hapet. Kjo është një mënyrë se si përpiqem ta paraqes. Ndoshta ka disa anë nga të cilat hapet kjo kuti apo, ndoshta, ka edhe kuti të tjera përbrenda kutisë. Unë e kuptoj filmin një lloj hulumtimi të vërtetë dhe për atë kam dashur ta bëj një storie shumë të veçantë që lidhet me Kosovën, dhe për ta treguar atë përmes një zhanri, ashtu të them pak si fantastik-thriller.

Dy protagonistët kryesorë të filmit “The Land Within”: Luana Bajrami në rolin e vajzës Una, dhe Florist Bajgora në rolin e djaloshit Remo. (©Alva Film)

Albinfo.ch: Dy rolet kryesore të filmit janë roli i Remos dhe Unës, luajtur nga Florist Bajgora dhe Luana Bajrami. A është më tepër rrëfimi për Remon apo për Unën?

FM: Do t`i isha kthyer asaj që thashë më parë, nëse njerëzit nuk ekzistojnë pa tokë dhe toka pa njerëz, rrjedhimisht edhe Una nuk do të ekzistonte pa Remon dhe as Remoja pa Unën. Në fakt e kuptojnë gjatë filmit që rrëfimi i tyre është i lidhur sepse janë përafërsisht në moshë të njëjtë, janë rritur bashkë edhe pse kanë pasur status komplet ndryshe brenda familjes dhe shoqërisë, vendit e të tjera. Për atë, për mua ka qenë shumë me rëndësi që dy personazhet nuk mund të ekzistojnë nëse nuk kanë mundësi që të zhvillojnë diçka pa marrë parasysh këto. Për atë arsye është shumë interesante kur disa persona e konsiderojnë Unën si personazh kryesor ose tjerët e konsiderojnë Remon si personazh kryesor. Mendoj që kjo është e lidhur me personalitetin dhe historinë e shikuesit, me të cilin ai mundet të ndërlidhet më shumë.

Albinfo.ch: Valon, do të kaloj tek ju. Filmi është plot pamje dhe skena autentike të një topografie të Kosovës rurale. Kush i ka “fajet” për këtë autenticitet të pamjeve, a mund të na tregoni pak më shumë si ka shkuar procesi i seleksionimit. Cilin vend e keni parë si inspirim për ta bërë këtë?

Producenti Valon Bajgora (majtas) dhe regjisori Fisnik Maxwille (©Rromir Imami/albinfo.ch)

VB: Ka qenë një proces goxha i gjatë. Fisi, ende pa filluar shkrimin e skenarit, në fazën e hulumtimit ka ardhur në Kosovë dhe kemi bërë shikimin e lokacioneve nëpër fshatra të ndryshëm, në rrethinë të Prishtinës, kur kemi bërë edhe fotografi. Unë mendoj se kjo i ka ndihmuar shumë gjatë bërjes së këtij hulumtimi, që të mund të shkruante dhe për të mbetur autentik në skenar sa i përket gjeografisë, mënyrës së jetesës, llojit të shtëpive, historike ose reale. Për këtë, për mua si bashkë-producent i këtij projekti, ka qenë esenciale që drejtori artistik i filmit të jetë nga Kosova, ose nga rajoni, për të qenë sa më autentik. Në këtë mënyrë, një shikues, qoftë edhe nga rajoni më i gjerë, pra jo vetëm nga Kosova kur e shikon filmin, nga estetika identifikohet me ato imazhe ose atë ambient. Merita më e madhe për këtë punë i takon Fisit për përzgjedhjen, pa e anashkaluar rolin e drejtorit artistik që e kemi pasur, Burim Arifajt, i cili mendoj se ka bërë një punë të shkëlqyeshme edhe nuk e ka pasur fare lehtë. Kjo, sepse filmi kalon nëpër tri periudha të ndryshme kohore, në ambientet e njëjta, dhe paraqitja e këtyre fazave të ndryshme kohore pa pasur ndonjë diskrepancë, është një punë shumë e vështirë, e cila, unë mendoj që është arritur me ndihmën e Fisit dhe me ndihmën e drejtorit të fotografisë.

Albinfo.ch:  A ka bërë impakt procesi i përzgjedhjes së lokacioneve në narracionin tuja, Fisnik?

FM: Po, për shkak se ashtu si tregova më parë, gjatë zhvillimit dhe shkrimit të këtij filmi, me të vërtetë, i kam parë për herë të parë disa vende të Kosovës, të cilat nuk i kam njohur, që nuk e kam ditur se ekzistojnë. Për këtë me të vërtetë e falënderoj produksionin, pasi kemi shëtitur në të gjitha vendet e Kosovës dhe për mua ka qenë me shumë rëndësi që kur t’i vendos disa vende, ato vende të jenë autentike por normalisht, edhe ta ndihmojnë shkrimin e filmit, që të jetë edhe filmi autentik. Kjo u përket edhe dialogëve, u përket edhe ngjyrave si dhe aspekteve të tjera.

Albinfo.ch: Narracioni i filmit përfshinë tema të ndryshme aktuale, të cilat herë prekin temën e personave të zhdukur, herë çështjet ekonomike aktuale në vend, dhe herë merret me sfidat e rehabilitimit të asaj shoqërie pas lufte. Megjithatë, në rastin tuaj, narracioni shkon një hap përpara, pa dashur t ua zbulojmë këtë lexuesve, që të jem i sinqertë edhe për mua ishte një “twist” i papritur edhe i këndshëm. A mund ta elaboroni pak procesin kreativ në këtë drejtim, të krijimit të roleve por edhe krijimit të narracionit. Nëse nuk gaboj në pjesën e pyetjeve dhe përgjigjeve pas shfaqjes së filmit, e përmendët se ka qenë edhe një përmbledhje më tepër e storieve edhe është unifikuar në një storie unike.

FM: Po është e vërtetë që filmi është zhvilluar në shumë kohë edhe për disa vite, me rrëfime të ndryshme që i kam pasur, i kam lexuar, ose të cilat i kam dëgjuar drejtpërdrejt prej njerëzve që i kanë përjetuar këto. Por unë mendoj se kjo është vetëm fillimi i filmit, si proces, se kjo e inicion storien gjenerale. Ideja ka qenë që gjatë shkrimit, duhet individualizuar disa prej storieve. Prandaj kam edhe aq shumë personale në film, që për mua secili personazh në film e ka një ide, një ikonografi komplete. Kjo e ndihmon filmin dhe rrëfimin, prandaj mendoj se stili i filmit është me të vërtetë një mënyrë që fillon me rrëfime, fillon me gjëra të vërteta dhe mandej e zhvilloj këtë në një mënyrë kinematografike nëse mund të them, ku edhe zëri, muzika dhe ambienti e tregojnë storien dhe jo vetëm dialogu.

Producenti Valon Bajgora (majtas) dhe regjisori Fisnik Maxwille (©Rromir Imami/albinfo.ch)

Albinfo.ch: Karakteristikë tjetër është që paraqiteni edhe jo vetëm si regjisor në film, por edhe si protagonist. Cila ka qenë arsyeja?  Ndoshta të identifikoheni më tepër me pozitën e aktorëve?

FM: Është e vërtetë, ka qenë një vendim që e kemi marrë vonë, gjatë procesit të produksionit. Ka qenë, në radhë të parë, një dëshirë nga ana ime, që ta shoh se si është të jesh në anën tjetër të kamerës. Është e vërtetë që edhe produksioni më ka mbështetur shumë në këtë ide. Ishte një eksperience e veçantë, megjithatë, mendoj që nuk do të luaj më në të ardhmen.

VB: Kur luan regjisori në skenë, në atë moment e kupton respektin që duhet pasur ndaj aktorëve sepse është me të vërtetë një punë e vështirë.

Albinfo.ch: Ndoshta si një rrugë për t’i çmuar më tepër aktorët, për t’u futur “në këpucët” e tyre. Një element tjetër që veçanërisht më la përshtypje është përmbushjen që jep muzika në gjithë këtë. Ndoshta Valoni mund të shtojë këtu diçka për pjesën e muzikës, ose Fisniku?

VB: Unë vetëm mund të them që kemi pasur diskutime të gjata në lidhje me muzikën, me stilin me atë se çka i shkonte, nuk është diçka që është vendosur shumë paraprakisht. Fisi ka pasur mundësi të dëgjojë disa kompozitorë të ndryshëm. Unë mendoj se kompozitorin të cilin e ka zgjedhur, është super përzgjedhje, kjo pasi vetë kompozitori në fjalë e ka një background nga Ballkani, pasi është kroat. Mendoj se ka qenë proces shumë i ngushtë mes Fisit dhe kompozitorit por Fisi mund të flasë më shumë në lidhje me procesin pasi fillimisht nuk ka qenë e qartë sa do të ketë muzikë dhe lloji i muzikës, kështu që kur e kemi parë versionin e parë me muzikë ka qenë edhe për mua një surprizë e mirë, e këndshme. Fisi e përmendi më herët që filmi nuk tregohet vetëm përmes dialogut dhe karaktereve por edhe përmes imazhit dhe sidomos përmes muzikës kështu që për procesin ndoshta mund të flasë më gjatë, Fisi .

FM: Është hera e tretë që po bashkëpunoj me të njëjtin kompozitor, Nicolas Rabaeus, është një kompozitor me të cilin kemi bashkëpunuar në një film që e kemi xhiruar në Evropë, Kosovë, Zvicër, në një film tjetër që e kemi xhiruar në Kanada dhe tash në filmin që e kemi xhiruar në Kosovë. Mendoj se Nicolas ka mundësi me aftësitë e tij që të prekë stile shumë të ndryshme të ndryshme dhe sidomos ai ka qenë shumë i kënaqur që produksioni ja ka mundësuar incizimin e muzikës së filmit me Filharmoninë e Hungarisë, që është një nivel relativisht i lartë. Për këtë kemi qenë shumë të kënaqur dhe ne na ka motivuar që të vazhdojmë në këtë drejtim sa i përket stilit të muzikës.

Albinfo.ch: Si një fjalë përmbyllëse: cila do të ishte porosia juaj lidhur me filmin, për lexuesit e Albinfo.ch?

FM: Për mua është me shumë rëndësi ta ndaj këtë film jo vetëm me Zvicrën, Francën, Kosovën ose me të tjerë. Për mua është shumë më me rëndësi ky film të ndahet me diasporën. Mendoj që personat sikur unë që ndoshta janë lindur në Evropë ose në vende tjera, ku janë rritur dhe kanë jetuar, nuk kanë pasur shumë rast të shkojnë në kinema për të parë ndonjë film në gjuhën shqipe, që është me aktorë nga Kosova, Shqipëria ose Maqedonia dhe shpresoj që sidomos publiku i diasporës të jetë i pranishëm në shfaqjet e filmit. Jo vetëm për të pasur publik, por për të pasur mundësi edhe unë si regjisor ta përmirësoj artin tim përmes dialogut ku pjesëtarët nga diaspora më tregojnë se çfarë përshtypje kanë për filmin.

(Teksti dhe fotot: Rromir Imami)

---