Mjeku shqiptar nga Gjermania flet për vaksinat dhe efikasitetin e tyre

Dr. Halil Krasniqi, kirurg vaskular në Pforzheim të Gjermanisë, në një artikull flet për vaksinat, si funksionojnë, llojet dhe përbërja e tyre. Ai sqaron si përcaktohet mbrojtja e vaksinimit dhe sa efektive janë vaksinat kundër Covid-19, transmeton albinfo.ch.

Prof. Dr. Dr. med. Halil Krasniqi,

Ekspert i shëndetësisë

Në mjekësi ekzistojnë dy lloje të vaksinimit: vaksinimi aktiv dhe pasiv.

Vaksinimi aktiv

Me vaksinimin aktiv, trupi mbrohet nga sëmundjet përpara se të infektohet nga patogjeni aktual. Mbrojtja vaksionuese e ndërtuar në këtë mënyrë zakonisht funksionon pas disa javësh dhe zgjat për disa vite, por ndonjëherë edhe për gjithë jetën. Disa vaksina duket të rifreskohen pas disa muajsh.

Vaksinat krijohen me të ashtuquajturat patogjenë (mikroorganizma) të vdekura ose të gjalla. Vaksinat e inaktivizuara zakonisht përbëhen nga patogjenë të vrarë ose fragmente të patogjenit. Disa nga vaksinat gjithashtu përmbajnë vetëm substanca të caktuara që ekskretohen nga patogjenët. Vaksinat e paaktivizuara përdoren, për shembull, në vaksinat kundër tetanosit, difterisë dhe TBE.

Nga ana tjetër, vaksinat e gjalla përmbajnë patogjenë që akoma mund të shumohen, por dobësohen në mënyrë që të mos shkaktojnë sëmundje apo infeksion. Në raste të rralla, pas vaksinimit mund të shfaqen simptoma të ngjashme me sëmundjen kundër të cilës personi vaksinohet, por këto shfaqen në afat të shkurtër.

Këto simptome janë gjithmonë shumë më të lehta se sëmundja aktuale. Shembuj të vaksinave të gjalla përfshijnë vaksinat e fruthit, shytave, rubeolës dhe etheve të verdha.

Vaksinimi pasiv

Vaksinimi pasiv përdoret për të parandaluar shfaqjen e një sëmundje pasi të keni kontraktuar patogjenin do të thotë pas infeksionit. Kjo mbrojtje është e mundur me vaksinë sepse antitrupat (imunoglobulinat) krijohen në trup dhe të cilat mund të njohin dhe vrasin patogjenin.

Ndryshimi nga vaksinimi aktiv, është që mbrojtja e arritur nga ky vaksinim zgjat vetëm disa javë deri në disa muaj. Në mënyrë që të ndërtohet mbrojtja afatgjatë e vaksinimit, nëse dyshohet për një infeksion, vaksinimi në shumtën e rasteve është pasiv dhe aktiv në të njëjtën kohë.

Sidoqoftë qëllimi i vaksinimit mbetet i njëjtë: Vaksinimet kanë për qëllim përgatitjen e sistemit imunitar për mbrojtje të organizmit në rast kontakti të mëvonshëm me një patogjen në mënyrë që të mos shkaktojë më infeksion ose sëmundje. Sistemi imunitar pastaj pas vaksinimit prodhon antitrupa të përshtatshëm ndaj një antigjeni, apo një pjese të patogjenit për ta mbrojtur trupin tonë nga sëmundja.

Vaksinat e para kundër korona virusit janë aprovuar që nga dhjetori 2020. Në disa Shtete e vendeve përmes aprovimit emergjent, dhe në Evropë përmes aprovimit me kusht.

OBSH aktualisht numëron më shumë se 210 kandidatë, firma farmaceutike të ndryshme të vaksinave kundër SARS-CoV-2 – dhe tendenca është akoma në rritje.

Për zbulimin e vaksinë kundër coronavirusit, prodhuesit farmaceutik kryesisht janë mbështetur dhe akoma mbështeten në metoda të reja shkencore – të ashtuquajturat vaksina mARN ose vaksinat vektoriale.

Këto janë vaksinat e para në historinë e medicinës të cilat zhvillohen në baza gjenetike dhe përgatiten gjithashtu për herën e parë me gjene të virusit apo me bete virusin.

Këto janë vaksina e ARN-së të cilat deri tani kanë arritur të gjejnë aprovim urgjent për përdorim kundër SARS-CoV-2:

BNT162b2: BioNTech & Pfizer, Gjermani dhe SHBA

mARN-1273: Moderna, SHBA

CVnCoV: CureVac, Gjermani

Vaksinat vektoriale janë si vijojnë:

Oxford ChAdOx1-S: AstraZeneca & Universiteti i Oksfordit, Angli

Ad26.COV2.S: Janssen/Johnson & Johnson, Belgjikë dhe SHBA

Sputnik V: Instituti Gamaleya, Rusi

Vektori: Qendra e Kërkimit të Vektorëve, Rusi

Ad5-nCoV: CanSino, Kinë

MVA-SARS-2-S: Qendra Gjermane për Kërkimin e Infeksionit & IDT Biologika, Gjermani

Vaksina WIBP: Instituti i Produkteve Biologjike Wuhan & Sinopharm, Kinë

Sinovac CoronaVac: Sinovac, Kinë

Vaksinat konvencionale dhe llojet e tjera radhiten më poshtë:

BBIBP-CorV: Instituti i Pekinit i Produkteve Biologjike & Sinopharm, Kinë (joaktivizuar)

Covaxin: Bharat Biotech, India (joaktivizuar)

NVX-CoV2373: Novavax, SHBA (me bazë proteine)

Por le të shohim nga afër këto lloje të vaksinave dhe specifikat e tyre.

Vaksinat nga Moderna si dhe nga Biontech dhe Pfizer i përkasin të ashtuquajturave vaksina mARN ose vaksinat gjenetike. Këto përmbajnë segmente gjenesh nga Sars-CoV-2 në formën e ARN-së dërguese (shkurt ARNi) ose ARN-së dërguese (ARN-ja përfaqëson acidin ribonukleik).

Menjëherë pas vaksinimit, disa qeliza në trup prodhojnë proteina të caktuara sipas planit të virusit mARN. Këto stimulojnë sistemin imunitar, nga njëra anë, për të formuar antitrupa të shënjestruar kundër virusit dhe, nga ana tjetër, për të aktivizuar mbrojtjen qelizore kundër qelizave të infektuara. Kjo krijon një reagim imunitar.

Si funksionojnë vaksinat mARN dhe si funksionojnë vaksinat e ARN-së?

Me vaksinat konvencionale, administrohen, izolohen viruse të plota ose mbetjet të virusit. Problemet kryesore janë se duhet ta prodhohen dhe kjo është kohë e gjatë dhe kërkon shumë kohë 8 deri në 12 vjet, deri në përdorim – pikërisht kjo situatë është e padëshirueshme në një gjendje pandemie.

Me vaksinat e ARN-së (Acidit Ribonukleik), gjithçka që jepet, injektohet, është projekti i një karakteristike të virusit – është materiali të cilin sistemi ynë imunitar mund të përdorë për të njohur dhe luftuar virusin. Kjo është proteina spike. Kjo proteinë qëndron në sipërfaqen e coronavirusit dhe përdoret për të depërtuar në qelizën njerëzore.

Me këtë material trupi prodhon kryesisht vaksinën e tij vete në organizëm, të cilën më pas e përdor për të përgatitur sistemin e tij imunitar kundër simptomave dhe sëmundjes së virusit.

Në terma konkretë, i ashtuquajturi informanti viral ARN (mARN) shërben si plan ndërtimi. Ky është në thelb material gjenetik viral që mbart informacionin për përbërësit e virusit aktual. ARNi i këtij përbërësi apo plani për ndërtimin e virusit në organizëm duhet të jetë i padëmshëm. Por efektet anësore dhe dëmet shëndetësore të cilat mund të rezultojnë nga kjo vaksinë ende nuk janë plotësisht të njohura dhe se mund të shfaqen në interval kohor të ndryshëm: që nga aplikimi i vaksinës dhe pas disa vitesh.

Me ndihmën e ARNi-së, e cila futet si vaksinë në organizmin tonë, trupi prodhon vetë proteinën spike e cila është e dukshme për virusin. Pastaj sistemi imunitar e njeh proteinën dhe krijon qelizat imune së bashku edhe virusin që qëndron në organizëm i cili më vonë, kur virusi i vërtet, hyn në trup në rast të një infeksioni ta luftoj atë të vërtetin.

Kështu funksionon në mënyrë të detajuar një vaksinë e mARN

Si zakonisht, vaksinimi apo tretja në shiringë, injektohet në muskulin e krahut të sipërm.

Projekti apo plani ndërtues i ARN-së për proteinën spike është i mbështjellë në një shtresë të acideve yndyrore, pasi përndryshe injektimi i ARNi jo i mbështjellë, do të shpërbëhej ose shkatërrohej shpejt në organizëm dhe do ta humbte efektin shumë shpejt. Falë shtresës së acidit yndyror (shtresës lipidike), virusi ruhet me gjatë (gjersa ai me planin e vetë, ndërton virusin kundërshtues).

Shtresa lipidike në të cilën është e mbështjellur ARNja, absorbohet lehtë dhe vetvetiu nga qelizat trupore. Pasi lirohet mARN nga mbështjellësi i saj, kalon në plazmën qelizore. Aty lexohet nga ribozomet e trupit tone – ashtu si ARNi i organizmit tonë origjinal, të cilin trupi ynë e përdor në çdo kohë për të prodhuar proteina. Kështu që duke përdorur sekuencën e ARN-së, ribozomet mbledhin proteinën spike të cilat kanalizohen nga qeliza e trupit tonë.

Aty bashkohet proteina spike me të ashtuquajturat qeliza dendritike. Këto janë qeliza imune speciale në organizëm dhe të cilat bëjnë prezantimin dhe formimin e antigjeneve të tilla si proteina spike në qelizat e tjera imune.

Me këtë proces biologjik, proteinat spike dhe sistemi imunitar zhvillojnë, krijojnë qeliza mbrojtëse ne trupin e njeriut që i bëjnë ato qelizat e virusit të jashtëm të padëmshme, ashtu që të mos krijon infeksion apo sëmundje.

Vaksinat me bazë mARN ofrojnë disa përfitime, veçanërisht gjatë një pandemie. Ato mund të krijohen relativisht shpejt dhe nevojiten kundër virusit aktual dy doza. Doza e dytë përsëritet pas tri javësh.

Përparësitë e vaksinimit të ARN-së janë se mund të prodhohet shpejt

Rrezik të madhe për sëmundje, efekte anësore, çrregullime të organizmit, mendohet se nuk ka, sepse administrohet (futet në organizëm) vetëm projekti apo plani i ndërtimit të antigjenit, nevojiten pak përbërës të tjerë.

Si funksionojnë vaksinat vektoriale?

Shkencëtarët në tërë botën po përpiqen gjithashtu të përdorin një teknikë shkencore tjetër për të kontrabanduar informacione në lidhje me strukturën e antitrupave në trupin e njeriut. Kjo metodë tjetër quhet vektorët, një lloj transportuesi i patogjenit. Viruset e tillë të ashtuquajtur vektorë mund të shumohen te njerëzit pa shkaktuar sëmundje. Vaksinat vektoriale janë tashmë në përdorim kundër virusit Ebola ose Dengue.

Shumica e konkurrentëve dhe firmave farmaceutike aktuale të vaksinave përdorin adenoviruse (Ad26 ose Ad5). Këto janë viruse të ftohura nga shimpanzetë, por virus që nuk shkaktojnë sëmundje te njerëzit. Projektet nga Gjermania gjithashtu përqendrohen në viruse të fruthit dhe të lisë së ujit të parrezikshme dhe të dëmshme.

Kryesisht këto viruse vektoriale në organizëm marrin funksionin e shtresës lipidike tek vaksinat e ARN-së: Ato shërbejnë si bartëse për të futur vaksinën në qelizë. Kjo atëherë mund të jetë proteina spike e mARNi në tërësi ose një lloj plani për ndërtimin e antigjenit.

Kështu funksionon në detaje vaksinimi vektorial

Vaksina vektoriale ChAdOx1-S nga AstraZeneca, për shembull, përmban ADN në kontrast me mARN. Procesi shkencor, është në thelb i ngjashëm, por kërkon hapa shtesë.

Si zakonisht, vaksinimi injektohet në muskulin e krahut të sipërm.

Projekti i ADN-së për proteinën spike përfshihet në virusin transportues (vektor). Virusi vektor posa të futet në trup, ai zotëron dhe përkufizon qelizën njerëzore. Aty ajo lëshon ADN-në në plazmën qelizore. ADN migron në bërthamën qelizore. Atje ADN transkriptohet në ARNi dhe lirohet përsëri në plazmën qelizore. Lexohet nga ribozomet e trupit tonë – ashtu si ARNi ynë, të cilin trupi ynë përdor në çdo kohë për të prodhuar proteina. Duke përdorur sekuencën e ARN-së, ribozomet pastaj mbledhin proteinën spike. Proteinat spike kanalizohen nga qeliza.

Aty ato takojnë të ashtuquajturat qeliza dendritike. Këto janë qeliza imune që specializohen në prezantimin e antigjeneve të tilla si proteina spike në qelizat e tjera imune. Këtu tani paraqiten proteinat spike – dhe sistemi imunitar prodhon qeliza mbrojtëse për t’i bërë viruset e jashtme të padëmshme.

Avantazhet dhe disavantazhet e vaksinave vektoriale

Vaksinat vektoriale janë përdorur për një kohë të gjatë, për shembull kundër virusit Ebola ose Dengue. Të dy sëmundjet nuk janë të krahasueshme me SARS-CoV-2, por shkencëtaret tashmë kanë njohuri më shumë rreth parimeve themelore të teknologjisë së vaksinimit dhe po transferojnë këtë njohuri në luftën kundër virusit korona.

Problemi i vaksinës vektoriale është se kjo vaksinë ka vështirësi ta trajnojë sistemin imunitar që trupi të akceptojë adenovirusin si i huaj dhe i cili në të vërtetë është vetëm transportuesi i vaksinës. Kështu që trupi i njeriut lufton me një vaksinë para se ajo të kontrabandoj antigjenin i cili e mban planin apo projektin e virusit të vërtet, në qelizën njerëzore.

Në këtë mënyrë përgjigja imune e organizmit ndaj patogjenit aktual siç është SARS-CoV-2 mund të jetë e dobët.

Cilat vaksina janë më efektive, ato ruse apo kineze?

Momentalisht ekzistojnë tetë projekte të avancuara të vaksinave në Kinë dhe dy në Rusi – të gjitha janë vaksina vektoriale. Prodhuesi shkencor farmaceutik kinez për vaksinat nga CanSino bazohet në një platformë ekzistuese, të ashtuquajtur vaksina, që tashmë po përdoret kundër virusit Ebola.

Vaksina ruse e quajtur Sputnik-V është deklaruar se ishte vaksina e parë e disponueshme dhe e sigurt. Megjithatë, të dhënat e fazës shkencore III nuk ishin ende në dispozicion. Një nga ky studim është aktualisht në vazhdim dhe ende pa përfunduar. Prodhimi i vaksinës vektoriale vjen në kundërshtim me praktikën e zakonshme shkencore për të bërë deklarata përfundimtare në lidhje me efektivitetin ose sigurinë e vaksinës pa të dhënat e mijëra personave probandë dhe kalimin e të gjitha fazave shkencore sikur është e paraparë dhe e nevojshme.

Ne nuk duhet harruar se për aprovimin e një vaksine është shumë e nevojshme koha e duhur për t’i kaluar të gjitha fazat paraklinike, klinike, aprovime dhe licencime. Prandaj të dhënat e efikasitetit dhe të dëmeve të mundura shëndetësore, nuk janë ende në dispozicion ose nuk janë përfundimtare.

Sipas njoftimeve për shtyp të kompanive farmaceutike BioNTech dhe Moderna mbi vaksinat e tyre mARN, të cilat sipas analizave paraprake raportuan një efekt mbrojtës prej më shumë se 90 %, vlera të ngjashme të mira u raportuan edhe për Sputnik-V.

Ky efikasitet i këtyre vaksinave nuk ka ende të dhëna të duhura dhe të mjaftueshme shkencore, sepse koha dhe procedurat e duhura farmaceutike është shumë e shkurtër dhe numri i probandëve dhe kohëzgjatja e vëzhgimit për efektet e mundura anësore dhe dëmet shëndetësore, nuk është e mjaftuar.

Statistikat e duhura rreth efektit pozitiv, dëmeve kolaterale shëndetësore dhe efekteve anësore duhet plotësuar tanimë në popullatën e vaksinuar. Ky proces duhej të kryhej para licencimit për përdorim.

Dy nga vaksinat kineze janë miratuar tanimë me miratim emergjent për përdorim në ushtri dhe në sektorin e kujdesit shëndetësor. Edhe këtu studimet e fazës III që janë në të vërtetë të nevojshme, të zakonshme dhe të domosdoshme para aplikimit në njerëz gjithashtu filluan pas injektimit, vaksinimit. Të dhëna të besueshme për efektivitetin ose efektet anësore nuk janë ende të publikuara ose të disponueshme. Sipas kompanisë kineze Sinopharm, më shumë se 8 milion njerëz tashmë janë vaksinuar.

Sa efektive janë vaksinat e coronës?

Efektiviteti i saktë përcaktohet kryesisht në studimet e fazës 3 dhe tregohet nga autoritetet miratuese (Prodhuesi farmaceutik, licencuesi dhe Shteti) në bazë të të dhënave në dispozicion dhe atyre shkencore.

Vaksina nga BioNTech dhe Pfizer supozohet se mbron rreth 95 përqind. Vaksina e Moderna supozohet se mbron rreth 92 përqind. Vaksina e AstraZeneca thuhet se ofron rreth 70 përqind të mbrojtjes nga virusi, por studimi është ende në vazhdim dhe pritet të licencohet gjithashtu.

Si përcaktohet mbrojtja e vaksinimit

Sa e mirë apo sa keqe është një vaksinë, varet shumë nga studimet klinike me njerëz, proband, në studimin e madh të fazës 3. Disa qindra deri në disa mijëra njerëz janë testuar. Supozohet se 30.000 – 60.000 persona janë vaksinuar dhe krahasuar me vaksinën kundër koronës. Gjysma e tyre është vaksinuar me vaksinë, gjysmës tjetër me një placebo (zakonisht tretësirë e kripur).

Pastaj krahasoheshin se sa njerëz në grupin përkatës ishin infektuar: Sa probandë ishin infektuar të cilët aplikuan vaksinën dhe sa të tjerë që nuk u vaksinuan? Kjo procedurë përdoret për të llogaritur efektivitetin ose mbrojtjen me vaksinës.

Për rekomandimet e aprovimit dhe vaksinimit, është gjithashtu e rëndësishme të krahasohen efektet në grupe të moshave të ndryshme dhe sipas njerëzve me kushte të ndryshme para-ekzistuese.

Të dhënat e deritanishme tregojnë se njerëzit e vaksinuar kanë më pak mbrojtje të zhvillojnë Covid-19 dhe të shfaqin simptoma. Për vaksinën BioNTech, nuk është ende e qartë se në çfarë mase mund të parandalojë infeksionin – dhe kështu edhe përhapjen e virusit. Një është e sigurt, sa më pak simptoma të zhvillojë një person, aq më pak ka gjasa të infektojë të tjerët.

Kompania amerikane Moderna (modeRNA), nga ana tjetër, shqyrtoi në studimin e saj, se vaksina e sajë, zvogëlon përhapjen e infeksionit. Instituti shëndetësor amerikan, shkruan në raportin e saj përfundimtar se mendohet se përhapja e virusit do të ulet me më shumë se 70 përqind nëse aplikohet vaksina e Modernes. Sidoqoftë, kjo vlerë e infeksionit, varet shumë nga mënyra se si sillemi, sa i kushtojmë rëndësi higjienës, dhe ruajtjes nga infeksioni.

Me sa duket, jeta e përditshme dhe sjellja në kushte pandemie në tërë botën ka ndryshuar pamasë nga ato kushte para pandemisë. Për ta vlerësuar edhe këtë nevojiten studime të mëtejshme të jetës bashkëkohore me dhe pa pandemi.

Analizat fillestare të Institutit të shëndetësisë amerikane tregojnë se mbrojtja me vaksinë, në të gjitha grupmoshat është shumë e ngjashme për të dy vaksinat me mARN.

Së fundi nga të gjitha studimet shkencore të dhënat mjekësore, situatën dominuese pandemike, numrin e infeksioneve, te vdekurve, situatën e vaksinave në dispozicion dhe shëndetit të cilin e gëzojmë, është shume e rëndësishme të vendos çdo njëri për veten dhe shëndetin e tij.

Prandaj është shumë e rëndësishme se çdonjëri nga ne, me plot vetëdije personale, aftësitë mjekësore, rrethanat, sociale, ekonomike, të vendosë për veten e tij, për apo kundër vaksinimit. /Albinfo.ch

 

---