9 gjërat që duhet të dini për lirinë e lëvizjes në Bashkimin Evropian

Lëvizja brenda Bashkimit Evropian ka qenë relativisht e lehtë për qytetarët e BE-së falë lirisë së lëvizjes, por Komisioni Evropian ka publikuar së fundmi disa udhëzime të reja për vendet anëtare për t’u siguruar që ato i zbatojnë rregullat në mënyrë korrekte.

Këto rregulla mbulojnë një sërë të drejtash, të tilla si e drejta për të hyrë, për të punuar, për të studiuar, për t’u krijuar si i vetëpunësuar, për të banuar dhe për t’u trajtuar në mënyrë të barabartë me qytetarët e vendit pritës. Disa nga këto të drejta shtrihen edhe për anëtarët e familjes jashtë BE-së, përcjell albinfo.ch.

Komisioni Evropian ka publikuar së fundmi udhëzime për shtetet anëtare për zbatimin e legjislacionit të lëvizjes së lirë për të sqaruar situatat që janë shfaqur gjatë viteve dhe për të përfshirë vendimet e Gjykatës së Drejtësisë së BE-së.

Këtu janë 9 gjëra që mund të mos i dini për lëvizjen e lirë.

1. Tre muaj e më shumë

Qytetarët e BE-së dhe anëtarët e familjeve të tyre mund të lëvizin në një vend tjetër të BE-së për një periudhë kohore të papërcaktuar nëse ata punojnë ose janë të vetëpunësuar atje, kanë burime të mjaftueshme dhe mbulim gjithëpërfshirës të sigurimit të sëmundjes, ose janë duke studiuar dhe gjithashtu kanë sigurim të plotë të sëmundjes.

Kur kërkoni punë, e drejta e qëndrimit në një shtet tjetër anëtar pa asnjë formalitet është deri në 3 muaj. Kushti i vetëm gjatë kësaj kohe është të keni një pasaportë ose kartë identiteti të vlefshme.

Megjithatë, kjo periudhë mund të zgjatet. Ligji i BE-së kërkon që shtetet anëtare t’u japin punëkërkuesve nga vendet e tjera të BE-së një “periudhë të arsyeshme kohore” për “të lejuar që ai person të njihet me mundësitë potencialisht të përshtatshme të punësimit dhe të ndërmarrë hapat e nevojshëm për të gjetur punësim”. Një periudhë prej 6 muajsh konsiderohet përgjithësisht e mjaftueshme. Gjatë kësaj kohe, vendi pritës mund të kërkojë prova që personi është duke kërkuar vërtet një punë.

2. Qasja në kujdesin shëndetësor

Punëtorët ose personat e vetëpunësuar të BE-së dhe anëtarët e familjeve të tyre mbulohen nga sistemi i sigurimeve shoqërore të vendit të BE-së ku ata punojnë. Nëse ata banojnë në një shtet tjetër anëtar, ata kanë qasje në kujdesin shëndetësor ku banojnë në të njëjtat kushte si qytetarët e atij vendi në emër të vendit të punësimit në bazë të formularit S1.

Studentët që studiojnë përkohësisht në një vend tjetër të BE-së kanë të drejtë të marrin çdo trajtim të nevojshëm mjekësor atje duke përdorur Kartën Evropiane të Sigurimit Shëndetësor (EHIC), shpjegojnë udhëzimet.

Qytetarët ekonomikisht joaktivë të BE-së që lëvizin në një shtet tjetër anëtar për më shumë se 3 muaj kanë të drejtën të anëtarësohen në skemën lokale të sigurimit publik të sëmundjes, por shteti pritës mund të paguajë për këtë përpara se një person të fitojë vendbanimin e përhershëm “për të parandaluar që personi të bëhet një barrë e paarsyeshme”.

3. Po pensionistët?

Sigurisht, pensionistët kanë të drejtë të lëvizin edhe në një vend tjetër të BE-së. Ata që marrin këtë vendim mbeten të mbuluar nga skema e shëndetit publik të shtetit anëtar që u paguan pensionin. Ata mund të përdorin kujdesin shëndetësor në vendin e banimit në të njëjtat kushte të qytetarëve në atë vend duke përdorur formularin S1, shkruan Europe Street News.

4. Vendbanim i përhershëm

Të drejtën e qëndrimit të përhershëm atje kanë qytetarët e BE-së dhe anëtarët e familjeve të tyre, të cilët kanë banuar ligjërisht (duke plotësuar kushtet e përcaktuara në direktivë) për një periudhë të vazhdueshme prej 5 vitesh në shtetin anëtar pritës. 5 vitet nuk duhet t’i paraprijnë menjëherë momentit kur kërkohet qëndrimi i përhershëm, pasi e drejta hyn në fuqi “që nga momenti aktual në të cilin ato janë plotësuar”.

Mungesat lejohen pa ndërprerje të numërimit 5-vjeçar nëse nuk kalojnë gjithsej 6 muaj në vit ose nëse arsyeja është shërbimi i detyrueshëm ushtarak. Një mungesë maksimumi 12 muaj radhazi lejohet gjithashtu për arsye të rëndësishme, si shtatzënia dhe lindja, sëmundje e rëndë, studimi ose formimi profesional, ose një post pune jashtë vendit.

E drejta e qëndrimit të përhershëm mund të humbet me mungesë nga vendi për më shumë se 2 vjet rresht (për krahasim, kjo është 5 vjet për përfituesit e marrëveshjes së tërheqjes së BE-së në Mbretërinë e Bashkuar).

5. Lëvizja e lirë për anëtarët e familjes

“E drejta e lëvizjes së lirë nuk do të kishte ndonjë efekt të dobishëm pa dispozitat shoqëruese që sigurojnë që qytetarët e BE-së të mund të shoqërohen nga familjet e tyre”, thotë Komisioni. Në praktikë, kërkesat që rrezikojnë ndarjen e familjeve do të bëheshin pengesë për parimin e lëvizjes së lirë. Prandaj, ligji i BE-së përfshin një të drejtë të rrjedhur të lëvizjes së lirë për anëtarët e familjeve të qytetarëve të BE-së.

Çiftet e të njëjtës gjini dhe prindërit e të njëjtës gjini të vërtetuar me një certifikatë të lëshuar në një shtet anëtar të BE-së mbulohen gjithashtu nga këto rregulla, edhe nëse marrëdhënie të tilla nuk njihen në legjislacionin kombëtar në vendin pritës.

6. Kush janë anëtarët e familjes

Anëtarët “thelbësorë” të familjes së qytetarëve të BE-së, pavarësisht nga kombësia e tyre, kanë të drejtë automatike të hyrjes dhe qëndrimit kur lëvizin në një shtet tjetër anëtar të BE-së. Ligji i BE-së përcakton anëtarët kryesorë të familjes si bashkëshorti, partneri me të cilin qytetari i BE-së ka kontraktuar një partneritet të regjistruar nëse legjislacioni i vendit pritës merr parasysh si të barazvlefshëm me martesën, pasardhësit e drejtpërdrejtë që janë nën moshën 21 vjeç, ata të bashkëshortit ose partnerit, të afërmit e drejtpërdrejtë në ngarkim në vijën ngjitëse dhe ata të bashkëshortit ose partnerit.

Gjykata e Drejtësisë ka sqaruar se “bashkëshorti” është neutral ndaj gjinisë dhe mbulon çiftet e të njëjtit seks.

Partneritetet e regjistruara duhet të lidhen në bazë të legjislacionit të një shteti anëtar, kështu që ato të lidhura jashtë BE-së nuk mbulohen.

“Pasardhësit e drejtpërdrejtë” dhe “pasardhësit e varur” mbulojnë si fëmijët biologjikë ashtu edhe fëmijët e birësuar të shtetasit të BE-së.

Qytetarët jo-BE që janë kujdestarët kryesorë të qytetarëve të mitur të BE-së që ushtrojnë të drejtat e lëvizjes së lirë duhet t’u jepen të drejta qëndrimi edhe në shtetin anëtar pritës, thotë ligji i BE-së.

Ndryshe nga anëtarët “thelbësorë” të familjes, anëtarët e familjes “të zgjeruar” nuk kanë të drejtë automatike hyrjeje dhe qëndrimi. Por ata kanë të drejtë të “lehtësojnë” hyrjen dhe qëndrimin e tyre.

7. Kur aktivizohen të drejtat e lëvizjes së lirë

Të drejtat për lëvizje të lirë nxiten në situata “transnacionale”. Qytetarët e BE-së që banojnë në shtetin e shtetësisë së tyre nuk përfitojnë nga të drejtat e dhëna nga ligji i BE-së, kështu që nëse duan t’u bashkohen anëtarë të familjes jashtë BE-së, ata i nënshtrohen legjislacionit kombëtar.

Në mënyrë të ngjashme, njerëzit që mbërrijnë në shtetin anëtar pritës si shtetas jo të BE-së dhe më pas natyralizohen në atë vend nuk mbulohen nga rregullat e lëvizjes së lirë, sepse kjo konsiderohet një “situatë thjesht e brendshme”. Pra, ata nuk do të kenë të drejtën automatike për t’u bashkuar me anëtarë të familjes jashtë BE-së. Por rregullat e lëvizjes së lirë do të aktivizohen nëse ata lëvizin në një vend tjetër të BE-së.

8. Viza më të lehta

Shtetet anëtare mund të kërkojnë që anëtarët e familjes që nuk janë anëtare të BE-së që lëvizin ose bashkohen me një qytetar të BE-së sipas rregullave të lëvizjes së lirë, të kenë vizë. Por ndryshe nga qytetarët e tjerë jashtë BE-së, këta anëtarë të familjes kanë të drejtë të hyjnë dhe të marrin vizën.

Shtetet anëtare të BE-së “duhet t’u japin këtyre personave çdo lehtësi për të marrë vizën e nevojshme, e cila duhet të lëshohet pa pagesë, sa më shpejt të jetë e mundur dhe mbi bazën e një procedure të përshpejtuar”, specifikohet në dokumentin udhëzues.

Anëtarët e familjes jashtë BE-së të qytetarëve të BE-së që jetojnë në një vend të BE-së me një kartë qëndrimi të vlefshme ose kartë qëndrimi të përhershëm përjashtohen nga kërkesat për viza në BE.

9. Shtetasit e kthyer

Gjykata e Drejtësisë e BE-së ka përcaktuar se rregullat e BE-së nuk zbatohen vetëm për qytetarët e BE-së që lëvizin në një shtet tjetër anëtar, por edhe kur ata kthehen në vendin e tyre pasi kanë ushtruar të drejtat e lëvizjes së lirë. Ndërkohë që hyrja dhe qëndrimi i shtetasve të BE-së në shtetin e tyre anëtar të shtetësisë do të rregullohet nga ligji kombëtar, anëtarëve të familjes së tyre mund t’u jepet e drejta e prejardhur e qëndrimit në bazë të rregullave të lëvizjes së lirë nën kushte të caktuara, duke përfshirë të kenë banuar më parë në të njëjtin vend pritës.

---